Baturlar namliq tarixiy kitap neshirdin chiqti

2009‏ - Yili yanwar éyida türkiyining enqere shehiridiki yerikan neshriyati teripidin neshir qilinghan "baturlar" namliq tarixiy kitapning muqawa körünüshi.

2009‏ - Yili yanwar éyida "baturlar" namliq tarixiy kitap türkiyining enqere shehiridiki yerikan neshriyati teripidin neshir qilindi. Bu kitabqa "sherqiy türkistan milliy mujadile tarixiy"dep qoshumche nam bérilgen.

Bu kitap eslide Uyghur yazghuchi pulat qadiri teripidin Uyghur tilida yézilghan"ölke tarixiy"dégen kitabning türkche terjimisi bolup, bu kitabni istanbul uniwérsiti ilmiy tetqiqat xadimi ömer qul ependi türk tiligha terjime qilip neshir qildurghan.

Bu kitap bir muqeddime, besh bölüm bolup, her bir bölimi 10 nechche témidin terkip tapqan , birinchi bölümi türklerning iptida'iy tarixi, tarixta qurulghan türk döletliri, hon, köktürk, Uyghur, qaraxaniylar dewrliride qurulghan türk döletliri heqqide tarixiy uqumlarni öz ichige alghan.

Ikkinchi bölümi bolsa, qumul inqilabidin kéyin Uyghur diyarining turpan, ürümchi, qarasheher, toqsun, kuchar, qeshqer, xoten, guma, qaghiliq qatarliq sheherlerde xitay hakimiyitige qarshi élip bérilghan urush, qozghilanglar we u dewirde yüz bergen chong weqeler heqqide toxtitilghan.

Üchinchi bölümi, shingshisey dewride yüz bergen weqeler, shéngshiseyning Uyghurlarning üstidin élip barghan basturush heriketliri, xojiniyaz hajining urushta qolgha keltürgen ghelibiliri shundaqla shingshisey, majungying we xojiniyaz hajilar otturisida yüz bergen weqelerni öz ichige alghan.

Tötinchi bölümide , altay, ghulja we ili rayonlirida yüz bergen weqeler, 1944 ‏ - yili ghuljida elixan töre bashchiliqida "sherqiy türkistan jumhuriyiti"ning qurulushi , eysa yüsüp aliptékin, memtimin bughra, mes'ut sabiri qatarliq üch ependilerning siyasiy pa'aliyetliri heqqide toxtalghan.

Beshinchi bölümi, honlar, köktürkler, Uyghur xaqanliqi we qaraxaniylar döletliri bilen xitaylar otturisida yüz bergen weqeler, manju we xitaylarning sherqiy türkistanni istilasi qilishi we sherqiy türkistan dölitining eslige kélishidin taki xitay kommunistlirining sherqiy türkistan'gha kirishige qeder Uyghur diyarida yüz bergen muhim tarixiy weqelerni öz ichige alghan.

Terjiman kitabning kirish sözini mundaq bashlighan, "tarixta héchbir kechürmishi bolmighan, dunyada medeniyet berpa qilghuchilar qataridin orun almighan, millet bolush tuyghusidin yiraq qalghan nurghun asiya we afriqa xelqi , höriyet bayraqlirini égiz kötürüp, istiqlal marshliri oquwatqan bügünki künde , tarixta eng köp tonulghan xelqlerdin biri hésablan'ghan sherqiy türkistan xelqi hazirmu asaret astida yashawatidu.

Shimaliy qutuptiki muzlar arisida qalghan béliqlarni qutuldurush üchün pütkül imkaniyetlerni ishqa séliwatqan hör dunyaning igiliri epsuslinarliq bilen sherqiy türkistandiki zulum ichide yashawatqan, erkinlik üchün tirishchanliq qiliwatqan, köz yashliri qan bolup éqiwatqan xelqning échinishliq téragidiyiliri üchün her qandaq bir qedem bésishtin bash tartip kelmekte."

Kitabning kirish sözide yene mundaq yézilghan: "1976 ‏ - yili sherqiy türkistan'gha bésip kirgen manju ishghaliyetchi küchliri ili wilayiti qatarliq sheherlerde kichik bala, er ‏ - ayal, aqsaqal démestin 1 milyondin artuq insanni qetli qilghan, uningdin bashqa yene yüz minglarche kishini sürgün qilghan. Tarix sehnisidin orun alghandin biri hör we musteqil yashap kelgen türk milliti héch qachan zulumgha bash egken emes, zulumgha bash égishni bir xarliq we peskeshlik dep bilip kelgen türkler esir halette yashashtin , urush qilip, sherep bilen ölüsh yolini dawamliq özlirige ixtiyar qilip kelgen. Xaraktérlirige uyghun halda sherqiy türkistan türklirimu manju istilasi dewride, nurghun qétim qarshiliq körsitish heriketliri élip barghan, köpinchisi qanliq halda wehshiyane basturulghan bolsimu bu heriketlerdin netije körülgen we 1863 ‏ - yili sherqiy türkistan azat qilinip, 14 yil dawam qilghan musteqil bir sherqiy türkistan döliti qurulghan."

216 Betlik bu kitabning köpünche yerliride Uyghur dégen sözning ornigha türk atalghusi qollinilghan.

Bu kitap Uyghurlar üchün intayin tarixiy qimmetke ige, chünki bu kitabning aptori merhum pulat qadiri qumul inqilabidin kéyin Uyghur diyarida yüz bergen weqelerge özi biwaste shahid bolghan, uning 1944 ‏ - yili ghuljida qurulghan "sherqiy türkistan jumhuriyiti" ning re'isi elixan törening bash katipi bolup xizmet qilghanliqi sewebidin bu kitap Uyghurlarning 20 ‏ - esirdiki tarixlirini bolupmu 1930 ‏ - yildin 1949 ‏ - yillar arisida yüz bergen weqelerni, u yillar arisida Uyghur diyarida ikki qétim qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyetlirining tarixlirini öginishte ishenchilik tarixiy menbe bolalaydu.