Exmet igemberdi: men shahit bolghan Uyghur qismetliri (7): zunun qadirigha hujum

Awstraliyede yashaydighan 87 yashliq péshqedem Uyghur ziyaliysi exmet igemberdi öz hayatida shahit bolghan Uyghurlarning qismetliri terkibide ataqliq Uyghur yazghuchisi, hazirqi zaman Uyghur edebiyatining namayendiliridin biri zunun qadirining 1962-yili 12-ayda keng kölemlik we qattiq küresh astigha élinip, “Weten'ge asiyliq qilish” jinayiti bilen eyiblinip sürgün qilin'ghanliq weqesini eslidi.

Melumki, 1961-1962-yilliri sowét-xitay munasiwetliri buzulghandin kéyin, nurghun Uyghur, qazaq we bashqa xelqlerning sowét ittipaqigha köchüp kétish we hetta ammiwi qéchish weqeliri yüz berdi. Shular qatarida 1940-yillardiki sherqiy türkistan jumhuriyitining nurghun kadirliri, jengchi-ofitsérliri we 1950-yillarda tonulghan Uyghur ziyaliyliri we medeniyet erbablirimu sowét ittipaqigha ketti. Shular qatarida ataqliq yazghuchi, hazirqi zaman Uyghur edebiyatining namayendiliridin biri zunun qadirimu ketmekchi bolghanda tutulup, ghuljidin ürümchige élip kélinip qattiq küresh qilindi.

RFA/Uchqun

Pütün Uyghur élining hemme jayliridin edebiyat-sen'et sahesining wekilliri ürümchige toplinip, mexsus ötküzülgen zunun qadiri üstidin küresh qilish yighinigha Uyghur aptonom rayonluq partkom yétekchilik qilghan bolup, sehne arqisidiki bash teshkilligüchi partkom sékrétari wang énmaw idi. Yighin'gha Uyghurlardin abdulla zakirof, qazaqlardin qurban aliy osmanof qatarliqlar riyasetchilik qilghan.

Küresh qilish yighini ikki heptilerge sozulghan we mexsus guruppilargha bölünüp élip bérilghan bolup, hemme kishi zunun qadirining qilmishlirini eyibleshke sélin'ghan. Axiri yighin xulasisi süpitide zunun qadirigha “Weten'ge asiyliq qilishqa urun'ghan” dégendek jinayetler artilip, uning qelem hoquqi we bashqa her xil jem'iyetlerdiki rehbiriy wezipiliri élip tashlinip, a'ilisi bilen aqsudiki yéza igilik meydanigha sürgün qilin'ghan. Zunun qadiri ene shu meydanda éghir emgekler bilen onnechche yillar yashighanidi. Buning bilen zunun qadirining ijadiyitining resmiy chong méwilerni béridighan basquchi xarabliqta ötti.

Bu, emeliyette 1957-1958-yilliridiki “Yerlik milletchilikke zerbe bérish” tin kéyinki yene bir qétimliq heriket bolup, bu zerbe bérishte “Chetke baghlinish”, yeni sowét ittipaqigha telpünüsh qilmishlirini chöridep, idiyiwi zerbe bérish élip bérilghanidi.

Bu söhbetning toluq tepsilatini yuqirqi ulinishtin anglang.