Exmet igemberdi: men shahit bolghan Uyghur qismenliri ( 8): “Tarim”ning gumran qilinishi
2023.01.26

Awstraliyede yashaydighan 86 yashliq ataqliq Uyghur sha'iri, milletperwer ziyaliysi we 20-esirdiki köpligen weqelerning shahiti exmet igemberdi ependi özi 3 yil ishligen, Uyghur élidiki ataqliq Uyghur edebiyat-sen'et zhurnili “ Tarim” ning 1962-1964-yilliri qandaq weyran qilin'ghanliqini eslidi. U, eyni waqitta Uyghur edebiyat sen'itining yétekchilik merkizige aylinip xelqning hörmitige we söygüsige érishken zhurnalning axirida xitay kompartiyesi we maw zédongni medhiyeleydighan zhurnalgha aylandurulghanliqini bayan qildi.
Deslepki waqitlarda “ Shinjang edebiyat sen'iti” dep atalghan bu zhurnal kéyin “ Tarim”gha özgertilgen bolup, bu, Uyghur aptonom rayonluq edebiyat-sen'etchiler birleshmisining neshr epkari idi. Zhurnalda 1940-yillardiki sherqiy türkistan jumhuriyiti edebiyati saheside közge körün'gen bir qisim yazghuchi-sha'irlar ishligen bolup, ular zhurnal sehipilirini Uyghur milliy rohi we milliy idiyesi bilen sughurulghan hékaye, félyeton, shé'ir, dastan we bashqa xildiki eserler bilen toldurghanidi. Bu zhurnal oxshashla hazirqi zaman Uyghur edebiyatining tereqqiyatigha zor hesse qoshqanidi. 1957-1958-Yilliri “Yerlik milletchilikke zerbe bérish” nami astida mezkur zhurnal tehrirliri we zhurnalda eserliri élan qilin'ghan ediblerge bir qétim zerbe bérilgen bolsa, 1961-1962-yilliridin étibaren yene bir qétim omumyüzlük “ Réwizi'onizmgha qarshi turush”, “ Qosh yüreklikke qarshi turush” dégendek namlar astida idé'ologiye saheside tazilash élip bérildi.
Bu, sowét-xitay munasiwetlirining buzulushining netijisi bilen baghlinishliq bolup, Uyghur yazghuchiliri, ziyaliyliri sowétqa baghlan'ghan, sowétning tesiri éghir, qosh yürek, réwizi'onist dégendek namlar astida zerbige uchridi. Ene shu küreshte ataqliq yazghuchi zunun qadiri we bashqilar ene shundaq nam bilen qattiq küreshke tartilip jazalandi. 1962-1964-Yilliri arisidiki bu hujumda“ Tarim” zhurnili edebiyat-sen'et sahesidiki asasiy küresh nuqtisigha aylinip aqiwette mezkur zhurnal özining yönilishini toluq özgertti, uningda ishligen edibler, tehrirler qattiq jazalandi. Zhurnalda peqet maw zédong, xitay kompartiyesini küylesh, xitay edebiyati eserliri terjime qilip tonushturush merkiziy nuqta boldi.
Bu söhbetning toluq tepsilatini yuqirqi ulinishtin anglighaysiz.