Exmet igemberdi: men shahit bolghan Uyghur qismenliri ( 8): “Tarim”ning gumran qilinishi

Muxbirimiz ümidwar
2023.01.26
exmet-igemberdi-2.jpg 1950-Yillardiki exmet igemberdi qatarliq Uyghur ziyaliyliri we yazghuchiliri. “Tarim” zhurnili. 1961-Yili, ürümchi.
RFA

Awstraliyede yashaydighan 86 yashliq ataqliq Uyghur sha'iri, milletperwer ziyaliysi we  20-esirdiki köpligen weqelerning shahiti exmet igemberdi ependi özi  3 yil ishligen, Uyghur élidiki ataqliq Uyghur edebiyat-sen'et zhurnili  “ Tarim” ning 1962-1964-yilliri  qandaq  weyran qilin'ghanliqini eslidi. U,  eyni  waqitta  Uyghur edebiyat sen'itining yétekchilik merkizige aylinip xelqning hörmitige we söygüsige érishken zhurnalning axirida xitay kompartiyesi we maw zédongni medhiyeleydighan zhurnalgha aylandurulghanliqini bayan qildi.

Deslepki waqitlarda “ Shinjang edebiyat sen'iti” dep atalghan bu zhurnal kéyin “ Tarim”gha özgertilgen bolup, bu, Uyghur aptonom rayonluq  edebiyat-sen'etchiler birleshmisining neshr epkari idi. Zhurnalda 1940-yillardiki sherqiy türkistan jumhuriyiti edebiyati saheside közge körün'gen  bir qisim yazghuchi-sha'irlar ishligen bolup,  ular zhurnal sehipilirini Uyghur milliy rohi we milliy idiyesi bilen sughurulghan hékaye, félyeton, shé'ir, dastan we bashqa xildiki eserler bilen toldurghanidi. Bu zhurnal oxshashla hazirqi zaman Uyghur edebiyatining tereqqiyatigha zor hesse qoshqanidi. 1957-1958-Yilliri “Yerlik milletchilikke zerbe bérish” nami astida mezkur zhurnal tehrirliri we zhurnalda eserliri élan qilin'ghan ediblerge bir qétim zerbe  bérilgen bolsa,  1961-1962-yilliridin étibaren yene  bir qétim  omumyüzlük “ Réwizi'onizmgha  qarshi turush”, “ Qosh yüreklikke qarshi turush” dégendek namlar astida idé'ologiye saheside tazilash élip bérildi.

  Bu, sowét-xitay munasiwetlirining buzulushining netijisi bilen baghlinishliq bolup,  Uyghur yazghuchiliri, ziyaliyliri sowétqa baghlan'ghan, sowétning  tesiri éghir, qosh yürek, réwizi'onist dégendek  namlar astida zerbige uchridi. Ene shu küreshte ataqliq  yazghuchi zunun qadiri we bashqilar ene shundaq nam bilen qattiq küreshke tartilip jazalandi.  1962-1964-Yilliri arisidiki bu hujumda“ Tarim” zhurnili edebiyat-sen'et sahesidiki asasiy küresh nuqtisigha aylinip aqiwette mezkur zhurnal özining  yönilishini toluq özgertti, uningda ishligen edibler, tehrirler qattiq jazalandi. Zhurnalda peqet maw zédong, xitay kompartiyesini küylesh, xitay edebiyati eserliri terjime qilip tonushturush merkiziy nuqta boldi.

Bu söhbetning toluq tepsilatini yuqirqi ulinishtin anglighaysiz.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.