Suzuki sumiko amine: osmanning azabi(5)

Yaponiyelik musulman ayal suzuki sumiko aminening “Yéqilghan xanish”namliq tarixiy eslime kitabining “Osmaning azabi” dégen bölikide yaponiyening urushta meghlup bolushi osmanning rohi - keypiyatigha nahayiti zor tesir qilghanliqi üstide toxtilip bu heqte mundaq bayan qilghan:

“Ikkinchi dunya urushi axirlashqandin kéyin shinjangdiki kishilerning chet'elge chiqish we kirish ishliri erkinleshti. Shéng shisey texttin chüshüp, shinjang ölkisige osmanning dosti mexsut re'is boldi.1946 - Yili 5 - ayda biz bilen birge béyjingde turiwatqan köpligen Uyghurlardin bay ezizi we ayali li xanim qatarliqlar shinjanggha qaytip ketti.Béyjingde peqetla osmanning dosti isma'il bolup, u, osmanning yoldishi idi.Isma'il béyjingdiki amérika armiyisining ixshanisida xizmet qilatti. Amérikining bu ishxanisi bolsa yaponiye bixeterlik orunlirining ixshanisigha oxshash mexpiy xizmet qilidighan orun idi. Shu arida osman tyenjindin qaytip keldi.U tyenjindin qimmet bahaliq gilem, tiridin tikilgen,yung toqulmilarni, göher, yaqut qatarliq zinnet buyumlirini we shundaqla köpligen amérika dollirini birge élip kelgechke bizning emdi öydiki tillalarni sétip turmush kechürüshimizning hajiti qalmidi. Osmanning amérika armiyisining ishxanisi bilen alaqisi bolup, men uningdin؛ - sen néme üchün amérikiliqlar bilen birge hemkarliship xizmet qilisen? - dédim. Osman manga, - men amérikiliqlarni yaxshi körmeymen. Emma amérika bolsa kapitalistik dölet, ular xitaylarni qollimaydu. Lékin, yaponiyeni qollaydu. Shunglashqa men ularni bu jehettin yaxshi körimen. - Dédi. Men uninggha: - bu nahayiti ghelite ish! chünki amérika yaponiyening düshmini - dédim. Osman manga qarap: - bu kompartiyige qarshi turushtiki siyaset sen buni chüshenmeysen. Biz yaponiyedin özimizning hazirqi hökümitidin bekrek ümit kütümiz. Men bizning hökümitimizni bek öch körimen we nepretlinimen.Qara! shinjang bolsa xitayning kontorolliqida. Biz hergiz xitay hökümitining bizge yürgüzgen qattiq qol siyasitini, bizge salghan azablirini menggü unutmaymiz.Kim bolushtin qet'iy nezer eger birersi sowét ittipaqini inkar qilsa we xitaygha qarshi tursa ular bizning heqiqi qollighuchilirimiz we dostimiz bolidu. - Dep hayajan ichide közlirini yoghan échip sözleshke bashlidi.Men osmanning xitay hökümitige bolghan esheddiy nepritini bilip,uning hayatidin sel ensirep qaldim.

Bu pütünley osmanning ümidi bolup,u öz wetinining musteqil bolushini tolimu oylaytti.Osman gerche bu yolda bir nechche qétim meghlubiyetke uchrighan bolsimu, emma uning musteqilliq idiyisi tolimu küchlük idi. Men uning tewrenmes rohigha qayil idim.Shu sewebtin uninggha apirin oquytum.U,adette özining éytqan sözini emeliyitide körsitidighan erkek idi.Osmanning ajizliqi bolsa tolimu hayajan bolup,eger u siyasetchi we yaki inqilabchi bolmaqchi bolsa bu xil xaraktérini özgertishi kérek dep oylayttim.Bir küni osman'gha xet keldi.Men bu xetke tolimu qiziqanliqimdin osmanning ruxsitisizla lipapini achtim.Lipapa ichige aldi - keynige yézilghan bir parche xet we bir parche kichikrek resim sélin'ghan bolup,resimde sellilik bir boway orunduqta olturghan,uning yénida 30 yashlar chamisidiki bir xanim,12,13 yashlar etrapidiki bir oghul bala bar idi.Resimning arqisigha anixan xanim,dep yézilghan idi.Bu belkim osmanning xotunliri ichide hemmidin bekrek yaxshi körüdighan tötinchi xotuni anixan,xetni yazghan resimdiki boway, shundaqla resimdiki oghul bala osmanning tunji oghli bolushi mumkin dep oylidim.Xette u,xotun özining japaliq turmushi toghrisida toxtalghan.We shundaqla osmanning tunji ayalining wapat bolghanliqini,uning ikkinchi,üchinchi xotunlirining bashqilar bilen qayta toy qilghanliqi eksertilgen. U,xette u,xotun osmanni unutmighanliqini we osmanni kütüwatqanliqini bildürüsh bilen birge osmanning uruq - tughqanlirigha a'it uchurlarnimu yazghan. Xette axiri anixan osmanning tézrek qeshqerge qaytip kélishini ümid qilidighanliqini éytqan. Men resimge qayta - qayta qaridim.Resimdiki bala osman'gha bekmu oxshaytti.Men resimdiki ayalgha qarap tolimu heset qildim.

Ikki yildin kéyin urush axirliship bu yerde bizge yéqin yerde turidighan Uyghurlar qalmidi.Béyjingde osmanning turalishidiki sewep uning ayalining yaponiyelik bolghanliqidin idi. U xettin kéyin osman'gha yene qeshqer we ürümchidin uning tughqanliridin we uning qol astidikilerdin köpligen xetler keldi.Xetlerning hemmisidila uning yurtqa baldurraq qaytip kélishi iltimas qilin'ghan.Bir küni besh - alte adem yurttin kélip osmanning özinila shinjanggha élip ketmekchi boldi.Ular gerche méning barliqimni bilgen bolsimu, emma osmanning özinila yalghuz élip kétishni oylap,méni peqetla oylimidi. Lékin osman ikki balisidin ayrilip kétishni xalimidi.Eger méning balilirim bolmighan bolsa, osman men bilen ajriship yurtigha kétishi mumkin idi.Shunga u,axiri méni we balilarni élip hemmimizning birlikte shinjanggha qaytishimizni qarar qildi.

U,tolimu teleylik bolup,béyjingdiki saqchi bashliqini tonuytti.Shu munasiwetke tayinip,méning kimlik resmiyitimni béjirdi.Nopusqa méni shinjangliq dep tizimgha élip, méning isim - familemni amine osman dep yazghan idi.Shuning bilen biz shinjanggha qaytish üchün uzun seperge teyyarliq qilduq.Biz chöl - bayawanlardin kézip ötüsh üchün 15 töge sétiwalduq.Biz seper teyyarliqni püttürüp bolghanda.Tuyuqsizla gherbiy shimal mehkimisidin uqturush xéti tapshurwalduq.Xette shinjangning re'isi bizni hökümetning hawa armiyisining ayropilani bilen shinjanggha qaytip kélishimizni éytqan iken. Biz shinjanggha ayropilan bilen qaytishning qolayliqini bilettuq.Shunga yük - taqlirimizni qumulgha osmanning qol astidikilerning tögiler bilen apirip bérishni qarar qilip, axiri ayropilan bilen qaytishni belgiliduq.

1947 - Yili 5 - ayda biz öy ximetchilirimiz bilen xoshliship,ayrodromgha qarap mangduq.Bala baqquchi qiz yighlap turup: - xanim özingizge diqqet qiling - dédi.Xizmetchim fatime qattiq öksüp yighlap؛ - özingizni asrang,diqqet qiling,manga xet yézing xanim dep jékilidi.Biz ayrodromgha yétip kelduq.Ayropilan uchushqa yene bir sa'et waqit bolghachqa biz ayrodromda dem alduq.Bu waqitta ayrodrom saqchi we eskerlerge liq tolghan bolup,men bu yerde néme ish yüz bergendu? - dep heyran qaldim.Tosattinla qara mashinidin üch - töt adem chüshti. Uningdin kéyin qoghdighuchilar derhal ularni qoghdap mangdi.Ularning ichide pakar,oruq kelgen,aq kastum - burulka kiygen birining qoligha koyza sélin'ghan bolup,u qolgha élin'ghan idi.Men hangtang bolup qarap qaldim.U,bolsa kawashima yoshiko xanim idi.Bu méning uni axirqi qétim körüshtüshum bolup,kéyin u ölümge höküm qilin'ghan idi.

Suzuki sumiko amine yuqirida tilgha alghan kawashima yoshiko xanim bolsa,esli ching sulalisining 14 - melikisi jinbixu.Jinbixuy 1907 - yili béyjingde tughulghan. 8 Yash waqtida yaponiyege kelgen.U,dadisining yaponiyelik dosti naniwa kawashimaning terbiyiside ösüm yétilgen.Yaponiye armiyiside xizmet qilghan.Gomindang hökümiti uni 1932 - yili yüz bergen“Shangxey weqesi”ge chétishliq yaponiye jasusi dep qolgha élip 1948 - yili 3 - ayning 25 - küni ölümge höküm qilghan.

Axirda ziyaritimizni qobul qilghan musteqil tarix tetqiqatchisi yamaguchi suzuki sumiko aminening mezkur tarixi eslime esiri heqqide toxtilip mundaq dédi:

- Biz mezkur eserdin sherqiy türkistan tarixigha a'it nurghunlighan weqelerni bilish bilen birge,bizge hazirghiche namelum bolghan yeni mehmut muhiti bilen yaponiyege kelgen bezi kishilerning kimlikini bilishte bu eser tolimu muhim ehmiyetke ige dep qaraymen.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.