“Tarix we bügün” (2013 - yili 10 - féwral)

Milliy armiye ofitséri xemit kenjibayéf

Sabiq milliy armiye ofitséri, 91 yashliq xemit kenjibayéf 1944 - 1949 - yilliridiki milliy inqilabning aktip qatnashquchisi. U milliy armiye bash qomandanliq shitabi we shimaliy yönilish shitabida xizmet qilghan bolup, xemit kenjibayéf milliy armiye bash qomandani issaqbék munonof, mu'awin bash qomandani delilqan sugurbayéf we polkownik zunon téyipof qatarliq bilen köp qétim uchrashqan.

Xemit kenjibayéf öz eslimilirini bayan qildi. Tepsilatini tursun islamdin anglang.

Yaponlarning “Shimaliy zémin küni” ni xatirilesh pa'aliyiti

Yaponiye hökümiti 2 - ayning 7 - künini “Shimaliy zémin küni” qilip békitken. Bu künde yaponiyining her qaysi jayliridiki yaponlar, hazirqi rusiye igidarchiliqidiki arallirini yeni shimaldiki zéminlirini qayturup kélish herikiti jemiyetliri, yaponiye hökümitining yétekchilikide bir tutash türlük pa'aliyetlerni élip baridu. Yapon tilidiki “Hoppo ryodo monday” yeni shimaliy zémin mesilisi, yaponlar uzundin buyan ruslar bilen talash tartish qilip kéliwatqan, shimaldiki töt aral mesilisidur.Kuril aralliri, yeni minami chishima aralliri bolup, yaponiyining hokkaydo ölkisige tewe arallardur.

Bu arallani sowet ittipaqini bésiwalghan idi.

Programmining tepsilatini qutluq qadiridin anglanglar.

Sabiq milliy armiye ofitséri ibrayim yawaxunofning jenggiwar yoli

Oyghan programmisi

Tarixtin melumki ötkenki esirning 40 - yilliri sherqiy türkistanda ewj alghan milliy - azadliq herikitide Uyghur, tunggan, qazaq, qirghiz, özbek qatarliq millet wekilliridin terkip tapqan sherqiy türkistan jumhuriyiti milliy armiyisi alahide rol oynighan idi. Köpligen istratégiyilik ehmiyetke ige ponkitlarni basqunchilardin azad qilish üchün bolghan jenglerde ular qehrimanliqning ülgisini, özlirining azadliqqa, musteqillikke bolghan teshnaliqini, intilishini namayen qildi.

Ene shularning biri sabiq milliy armiye ofitséri ibrayim yawaxunoftur. 1944 - Yili milliy - azadliq herikiti bashlan'ghanda yawaxunof pida'iylar qatarida özining jenggiwar yolini bashlighan idi. U tunggan zapas rotisining katipi, andin 5 - atliq tunggan diwizyoni teshkil qilin'ghanda, shtabning kadirlar bölümi bashliqi, diwizyon 10 - alahide atliq tunggan polki bolup qayta teshkillen'gende podporuchik unwanida polkning razwétka bölümide xizmet qilghan.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan i.Yawaxunof özining jenggiwar yoli heqqide eslimilirini otturigha qoydi.

Kitab: “Biz bir - birimizni shünchilik maxtashqanlar - swén hédin we adolf gitlér”

Yalqun programmi'i

Swén hédin Uyghurlargha nahayti tonushluq bolghan shwétsiyilik ékispidiyichi bolup, uning - 1893yildin - 1935yilghiche Uyghur élida élip barghan töt qétimliq ékispidiyisi Uyghur medeniyet tarixida chungqur iz qaldurghan.Gerche swén hédin Uyghurlargha ékispidiyichi, Uyghurshunas süpitide tonulghan bolsimu, emma uning Uyghurlargha natonush bolghan yene bir obrazi yéqinda shwétsiye norstéds neshriyati teripidin neshr qilin'ghan “Biz bir - birimizni shünchilik maxtashqanlar - swén hédin we adolf gitlér” namliq kitab arqiliq qaytidin bazargha sélimaqta.

Aksél odélbéry teripidin shwétche yézilghan bu kitab swén hédinning yawrupada élip barghan pa'aliyetlirige, bolupmu adolf gitlér bashchiliqidiki - 3impiriyining yuqiri derijilik emeldarliri bilen bolghan munasiwetlirige béghishlan'ghan bolup, siwén hédinning natsislar gérmaniyisige bolghan ishenchisi we adolf gitlérge bolghan chongqur hörmiti bayan qilin'ghan. Shunga swén hédin gitlérning ölümini anglap qattiq azaplan'ghan we “Shwétsiye kündilik xewerler géziti”ge xet yézip “Men adolf gitlérni chongqur we öchmes eslimilirim bilen esleymen, u dunya tarixidiki eng büyük shexislerning biri idi” dégen.

Kitabta bayan qilinishiche swén hédin bilen gitlérning arisida chungqur shexsiy dostluq munasiwiti bar bolup, gitlér yash waqitliridin bashlap swén hédinning kitablirini yaxshi körüp oqughan we siwén hédinning ékispidiye sahasidiki tewekkülchilikige qayilliqini bildürgen.Shunga gitlér - 1933yili - 16öktebir küni béyjingda turuwatqan swén hédin'gha télgramma yollap uning ékispidiye xizmitini bashlighanliqining 40 yilliqini alahide tebrikligen. Hetta gitlér özini étiwélish aldidimu swén hédin'gha xet yézip, uning 80 yashliq tughulghan künini mubarekleshnimu unutmighan. Swén hédin birinchi dunya urushida meghlubiyetke uchrighan gérmaniyini peqet adolf gitlérla qutquzalaydu dep ishen'genliki we shu dewirlerde künséri bazar tépiwatqan kommunizm idiyisini natsislardinmu xeterlik dep qarighanliqi üchün ömirining axirghiche natsislar gérmaniyisige bolghan hörmitini yoqatmighan.

Kitab swén hédinning - 1933yili béyjingda élip barghan pa'aliyetliridin bashlan'ghan bolup, bu uning Uyghur éligha qilghan - 4qétimliq ékispidiye mezgilige toghra kiletti. Swén hédinning Uyghur éligha qilghan - 4qétimliq ékispidiyisi - 1927yildin - 1935yilghiche élip bérilghan bolup, - 1927ylidin - 1929yilghiche bolghan ariliqtiki ékispidiye chiqimini gérmaniyining luptansa awi'atsiye shirkiti üstige alghan.Ular bérlin bilen béyjing ariliqida hawa yoli échishni meqset qilghan bolup, hawa yoli Uyghur élining hawa boshluqidin ötetti. Emma Uyghur élining kontrolluqini qoligha éliwalghan jin shurén Uyghur élining hawa boshluqida gérmaniyining hawa yoli échishini xalimighanliqini üchün luptansa awi'atsiye shirkiti swén hédinni iqtisad bilen teminleshni toxtatqan. Swén hédin bir qisim ademlirini Uyghur élida qaldurup qoyup béyjinggha kelgen we gomindang hökümitining yuqiri derijilik emeldarliri we jang jéshi bilen kürüshüp Uyghur élide élip baridighan ékispidiyisi üchün pul hel qilmaqchi bolghan.Swén hédin gomindang hökümitini Uyghur élining mol altun, néfit, gaz bayliqliri we söwét ittipaqi bilen bolidighan janliq sodisi bilen qiziqturghan.Gomindang hökümiti swén hédinning qiziqturushi bilen birqsim xitay arxé'ologliri bilen ékispidiye ömiki teshkillep, Uyghur éligha ewetken. Emma swén hédinning bu qétimqi ékispidiyisi Uyghur élida boluwatqan urush qalaymiqanchiliqi sewebidin anche ongushluq bolmighan. Shunga siwén hédin Uyghur élidiki eng axirqi ékispidiyisini axirlashturup - 1935yilining béshida béyjinggha qaytip kelgen we jang jéshi bilen körüshüp Uyghur élidiki tekshürüsh ehwalidin we iqtisadiy munasiwetliridin doklat bergen.Swén hédinning arzusi boyiche, Uyghur élidin toplighan we qéziwalghan barliq nersilerni swén hédinning shiwétsiyige élip kitishige yol qoyghan. Aptor kitabta buninggha munasiwetlik bayanlarni mundaq teswirleydu: “Béyjingda swén hédinning sheripi üchün katta ziyapet bérildi. Ékispidiyige ketken chiqimgha munasiwetlik mesililermu toluq hel boldi. Kélishmge asasen swén hédin ékispidiye jeryanida toplighan barliq arxé'ologiyilik nersilerni shwétsiyige élip kétip tetqiq qilishigha hoquqluq boldi, emma kéyin xitaygha qayturup bérish belgilendi” bu mezgil swén hédin del 70 yashqa tolghan waqit bolup, u 42 yilliq ékispdiyige béghishlighan 42 yilliq tewekkülchilik hayatini axirlashturup - 1935yili - 14 apiril küni bérlin'gha yitip kilidu. Bu swén hédinning adolf gitlér bilen bolghan dostluqining we - 3émpiriye bilen bolghan qoyuq munasiwitining tazarawajlan'ghan mezgili bolup qalidu.

Swén hédin Uyghurlar arisida tonulghan bir shexis bolush süpiti bilen Uyghurlar arisida qandaq tesirge ige? bu heqte abdughéni abdukérim özining köz qarishini bayan qildi.

Kitabta bayan qilinishiche, gerche swén hédin gitlér armiyisining yighiwélish lagirlirida élip barghan qirghinchiliqlirigha da'ir ispatliq matériyallarni axbaratlardin körgen bolsimu, emma gitlérning bundaq shekilde qirghinchiliq élip baridighanliqigha ishenmigen. Uning bu xil qarishi shwétsiye jama'itining tenqidige uchrap, u dost - buraderliridinmu pütünley ayrilip qalghan.U axirqi ömrini tenhaliq, yiganiliq ichide ötküzüp - 1952yili - 26 noyabir küni stokholumda alemdin ötken.