Almutada tonulghan alime we pédagog büwixan elaxunowaning 90 yilliqi xatirilendi

Eyni waqitlarda qazaqistanda Uyghurlarning ilim-pen, edebiyat, medeniyet, sen'et, ishlepchiqirish, yéza-igiliki we bashqimu sahelerde chong utuqlar qazinip, peqet qazaqistanla emes, belki uning sirtidimu tonulghan shexslirining bolghanliqi melum. Ularning ichide köpligen ayal kishilermu bolghan. Shularning biri qazaqistandiki ma'arip elachisi, qazaqistan jumhuriyitining xizmet körsetken xadimi, pédagogika penlirining namzat doktori büwixan elaxunowa bolup, u uzun yillar dawamida milliy ma'arip mesililiri bilen shughullan'ghanidi.

Yéqinda, yeni 29-mayda qazaqistandiki Uyghurlar ene shu büwixan elaxunowaning tughulghanliqining 90 yilliqini xatirilep, ilmiy muhakime yighini ötküzdi. Igilishimizche, mezkur yighin qazaqistan xelqi assambléyasi yénidiki jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi, uning almuta sheherlik shöbisi, merkez yénidiki qazaqistan Uyghur yashlar birliki we abay namidiki qazaq milliy pédagogikika uniwérsitéti teripidin uyushturulghanken. “Büwixan elaxunowaning ilmiy mirasi: alime emgeklirige yéngiche köz qarash” dep atalghan bu ilmiy muhakime yighinigha alimlar, magéstirlar, oqutquchilar, yazghuchilar, merhumning uruq-tughqanliri we her xil jem'iyetlik teshkilatlar wekilliri qatnashti.

Tor arqiliq ötken yighin'gha riyasetchilik qilghan yéza igiliki penler akadémiyesining akadémiki, proféssor, qazaqistan Uyghur étno-medeniyet merkizi yénidiki alimlar kéngishining re'isi mesimjan wilyamof yighinning bash meqsiti we ehmiyiti heqqide qisqiche toxtaldi. Andin kéyin sözge chiqqan qazaqistan parlaménti aliy kéngishining 6-chaqirilim ezasi, qazaqistan xelqi assambléyesi kéngishining ezasi, jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof qazaqistan Uyghurlirining her sahelerde yetken utuqlirini tekitlep, bügünki künde bolupmu milliy ma'arip mesililirige chong diqqet bölünüwatqanliqini tekitlidi. U büwixan elaxunowaning qazaqistan Uyghur ma'aripigha qoshqa töhpisini yuqiri bahalap, uning ishini yenimu dawamlashturushning kéyinki ewladlar üchünmu muhim ikenlikini bildürdi.

Yighinda jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizining bashqarma ezaliri büwixan elaxunowaning hayati we ilmiy-pédagogikiliq pa'aliyitige toxtilip, ilmiy muhakime yighinining ishigha muweppeqiyetler tilidi.

Sözge chiqqanlar ichide merhumning singlisi, qazaqistan ma'arip elachisi, péshqedem ustaz nurwanem elaxunowa büwixan elaxunowaning qazaqistanning meshhur shexsliri qatarida özige munasip orunni igileydighanliqini otturigha qoydi.

Yighinda abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining sherq filologiyesi we terjime bölümining dotsénti, filologiye penlirining kandidat doktori ruslan arziyéf “Büwixan elaxunowa mekteplerde ömer muhemmedining hayati we izhadiyitini oqutush heqqide”, yene shu oqush ornining chong oqutquchisi, filologiye penlirining kandidat doktori sha'irem baratowa “Büwixan elaxunowaning ma'arip hem ilim-pen sahelirige qoshqan hessisi”, murat hemrayéf namidiki 150-ottura mektepning Uyghur tili we edebiyati penlirining mu'ellimi, filologiye penlirining kandidat doktori hakimzhan hemrayéf “Alime büwixan elaxunowa tetqatlirida edebiyatni oqutush mesililiri” mawzulirida doklat qildi.

Jumhuriyetlik Uyghur étno-medeniyet merkizi re'isining orunbasari, “Uyghur awazi” gézitining bash muherriri yérshat esmetof ependi mundaq dédi: “Enjüman nahayiti muhim ehmiyetke ige. Bu enjümanni peqet körneklik alimimiz, jem'iyet erbabimiz büwixan ana elaxunowaning tewelluti süpitidila qobul qilmaymiz. Bu enjümanni bügünki Uyghur ma'aripining, Uyghur xelqining meniwiy hayatining kélechekte téximu ronaq tépishining, shuning bilen bille yash ewladqa ewladlar warisliqining singishi üchün chong ehmiyetke ige bolidighan nahayiti muhim pa'aliyet dep hésablaymen.”

Yighinda sözge chiqqan büwixan elaxunowaning kesipdashliri we shagirtliri ibadet jahanowa, zérip molotof, kamaldin mengsürof, zehidem shakirowa, qizi roshen'gül meshürowa we bashqilar merhumni eslep, mezkur pa'aliyetni uyushturghuchilargha minnetdarliq bildürdi.

Ziyaritimizni qobul qilghan abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining sherq filologiyesi we terjime bölümining chong oqutquchisi, filologiye penlirining kandidat doktori sha'irem baratowa xanim mundaq dédi: “Musteqil qazaqistan jumhuriyitide xelqimiz üchün yaritiliwatqan shara'it-pursetlerni chongqur his qilghan alime büwixan elaxunowa yoldishi hakim meshürof bilen birlikte köpligen mekteplerde Uyghur siniplirini échish, Uyghur tilida bilim bérilidighan mehkimilerge balilarni jelb qilish oxshash xelqimiz teqdirige a'it muhim ish-charilerni emelge ashurdi. Milliy ma'aripimiz janköyerlirining bu pa'aliyiti bügünki kündimu shagirtliri arqiliq dawamlishiwatqanliqi, yeni bu tewerrük yolda méhnet-ejrini serip qiliwatqan izbasarlirining mewjutluqini hem ejdad bilen ewlad arisidiki izchilliqni memnunluq bilen tilgha alidighan bolsaq, yene bir tereptin ellik yil ilgiri muhim bolghan Uyghur siniplirigha bala toplash mesilisi ta bügünki kün'giche öz yéshimini tapalmaywatqanliqi, xelqimizning ayrim wekilliri sewiyesige singip qalghan mehkümchiliktin qutulalmaywatqanliqi, elwette, échinishliq. Bu teshwishlik weziyet yene qanche yillar dawam qilidighanliqi belgisiz. Bizning perez qilishimizche, her bir ata-ana perzendini ana tilida oqutushqa héch bir küchning tesirisiz, öz ixtiyari bilen yéteklep apiridighan peytler kelgendila büwixan elaxunowa we hakim meshüroflarning hayat chéghidiki istek-armini emelge ashidu.”

Melum bolushiche, büwixan elaxunowa 1931-yili almuta wilayiti Uyghur nahiyesining chong aqsu yézisida dunyagha kelgeniken. U yurtidiki ottura mektepni tamamlap, abay namidiki qazaq pédagogika institutining filologiye fakultétida bilim alghan. 1952-Yili mezkur oqush ornini püttürüp, Uyghur nahiyesining ketmen yézisidiki ottura mektepte Uyghur tili we edebiyati penining mu'ellimi bolup ishligen. Büwixan elaxunowa 1958-yili qazaqistan ma'arip ministrliqining buyruqi bilen almuta shehiridiki ibray altinsarin namidiki pédagogika penliri ilmiy-tetqiqat institutigha xizmetke orunlashqan. Bu yerde aspiranturini tamamlap, ilmiy xadim bolup ishligen. 1972-Yili u ataqliq alimlar malik ghabdullin we murat hemrayéf rehberlikide “Ömer muhemmedining hayati we ijadiyitini oqutush métodikisi” mawzusida ilmiy emgikini qorghap, Uyghurlar arisidin birinchi bolup pédagogika penlirining namzat doktori ilmiy derizhisige érishken. Büwixan elaxunowa Uyghur edebiyati boyiche köpligen programma, derislik, métodikiliq qollanmilar we yüzdin oshuq ilmiy maqalilarning aptori, bir qatar hökümet mukapatlirining sahibi. U 2013-yili 82 yéshida alemdin ötken.