Uyghur oqughuchilar: “Özini tunggan dep atighan xitay oqughuchilar xelq'araliq oqughuchilar uchrishishida xitayni tonushturdi”

7-Nöwetlik xelq'araliq oqughuchilar uchrishishi chüshendürüshi. 2014-Yili may, enqere.

Türkiyening paytexti enqerede ötküzülgen 7-nöwetlik xelq'araliq oqughuchilar uchrishishigha Uyghur oqughuchilarmu bir bölme échip Uyghurlarni we Uyghur medeniyitini tonutti. Bu körgezmide tunji qétim özlirini tunggan dep atighan oqughuchilar mexsus bölme échip xitayni, shundaqla xitay medeniyitini tonutqan. Bu körgezmige qatnashqan Uyghur oqughuchilardin salahettin qeshqerli ependi ularning tungganliqidin gumanlan'ghanliqini, chünki dunya musulman oqughuchilarning uchrishishida xitay dölitini, xitay kültürini tonutqanliqi, ularning tungganlarning medeniyiti we bashqilarni tonutmighanliqini eskertti.

Enqere yashlar baghchisida ötküzülgen bu uchrishishning échilish murasimigha türkiye bash ministirliqi tarmiqidiki chet'eldiki türkler we qérindash milletler idarisi mudiri qudret bulbul ependi, bu pa'aliyetni uyushturghan asma körük xelq'araliq oqughuchilar jem'iyiti re'isi erxan xalichi ependi, kadirlar uyushmisi, ishchilar uyushmisigha oxshash köp sanda uyushmining mes'ulliri qatnashti we söz qildi.

Qur'ani kerim tilawiti bilen bashlighan bu murasimning échilish nutqini dunyaning her qaysi jayliridin oqughuchilarni ekélip türkiyede oquwatqan chet'eldiki türkler we qérindash milletler idarisi mudiri qudret bulbul ependi qildi.

U nutqida türkiyede 55 ming chet'ellik oqughuchi oquwatqanliqini, bularning ichidin 13 ming oqughuchigha türkiye dölitining oqush puli bériwatqanliqini, buning türkiyening iqtisadiy tereqqiyatining qaysi sewiyige yetkenlikini körüwalghili bolidighanliqini bayan qildi.

Bu pa'aliyetni uyushturghan asma körük jem'iyitining re'isi erxan xalichi ependi bu pa'aliyetning 10-maydin 12-mayghiche türkiyening nurghun sheherliride birla waqitta ötküzülgenlikini, enqerediki pa'aliyetke 50 dölettin kelgen oqughuchilarning bölme échip öz medeniyitini we dölitini tonutidighanliqini bayan qildi.

Bu qétimqi körgezmide tunji qétim xitaydin kelgen oqughuchilarning özini tunggan dep tonutup bölme échip xitayni, xitay medeniyitini tonutushi Uyghurlarning naraziliqini we gumanini qozghidi. Biz bu heqte téximu tepsiliy melumat igilesh üchün bu pa'aliyetni uyushturghan erxan xalichi ependige mikrofonimizni uzattuq.

Erxan xaliji ependi, xitaydin kelgen bir guruppa oqughuchining xitaydiki musulmanlarni tonutimiz dep iltimas qilghanliqini ulargha bölme échip bergenlikini bayan qilip mundaq dédi:
“Xitaydin kelgen oqughuchilardin bundaq bir teklip keldi. Bizmu xursen bolduq, chünki xitaydimu musulmanlarning barliqini bizge tonushturmaqchi boldi. Bizmu ulargha bölme échip berduq. Xitaydiki musulmanlarni bizge tonutti.”

“Erxan xalichi ependi, men igiligen melumatlargha asaslan'ghanda bu oqughuchilar xitaydiki musulmanlarni emes, xitay dölitini tonutuptu buninggha qandaq qaraysiz?” dégen so'alimgha u mundaq jawab berdi:
“Biz xitay medeniyitini tonutush üchün emes, ümmetni, yeni musulmanlarni uchrashturush üchün bu pa'aliyetni ötküzduq. Xitay bölmisidimu musulmanlarni tonushtursun dep küch chiqarduq.”

Erxan xalichi “Uyghurlarning hazir diniy étiqad erkinliki yoq, siz buninggha qandaq qaraysiz?” dégen so'alimizgha mundaq jawab berdi.
“Dunyaning nurghun dölitide musulmanlar zulumgha uchrawatqinidek sherqiy türkistandimu zulum dawamlashmaqta. Biz ammiwi teshkilat bolush süpitimiz bilen naraziliq bildürimiz. Biz bir musulman bolush süpitimiz bilen dunyaning qeyiride bir insan zulumgha uchrisa uninggha yardem qilishimiz kérek. Xitayning sherqiy türkistan musulmanlirigha élip bériwatqan zulumini anglap könglimiz bekla yérim bolidu. Men bu zulumning baldurraq tügishini tileymen.”