ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن خاتىرىلەش يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى

ئىستانبۇلدىن ئىختىيارىي مۇخبىرىمىز ئارسلان تەييارلىدى
2024.12.16
Eysa-yusup-aliptekin-1

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىنغا ئىستانبۇل ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى، پىروفېسسور مۇئەللا ئۇيدۇ يۈجەل خانىم رىياسەتچىلىك قىلدى. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-2

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندىن كۆرۈنۈش. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-3

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندىن كۆرۈنۈش. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-4

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندا زەيتىنبۇرنۇ ناھىيە ھاكىمى ئادەم ئۇسلۇ ئەپەندى سۆزدە. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-5

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندا مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننىڭ ئوغلى ئىلغار ئالىپتېكىن ئەپەندى سۆزدە. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-6

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندا ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتىكىن ۋەخپى رەئىسى جاھىت داك ئەپەندى سۆزدە. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

Eysa-yusup-aliptekin-7

ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى خاتىرىلەش مۇناسىۋىتى بىلەن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندا د ئۇ ق نىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ئابدۇرېشىت ئابدۇلھامىت ئەپەندى سۆزدە. 2024-يىلى 15-دېكابىر، ئىستانبۇل. RFA/Arslan

15-دېكابىر دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى (د ئۇ ق) ۋەخپى ۋە ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋەخپىنىڭ ئورتاق ساھىبخانىلىقىدا مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن ئىستانبۇلدا «ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋە ئۈچ ئەپەندىنى خاتىرىلەش ۋە چۈشىنىش» تېمىسىدا مۇھاكىمە يىغىنى ئۆتكۈزۈلدى.

يىغىنغا زەيتىنبۇرنۇنىڭ ناھىيە ھاكىمى ئادەم ئۇسلۇ، زەيتىنبۇرنۇ ناھىيەسىنىڭ مۇئاۋىن شەھەر باشلىقى سەففات ئۆز ئەپەندى، مىللەتچى ھەرىكەت پارتىيەسى ئىستانبۇل شۆبىسىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ئىسمائىل ئاكگۆز ئەپەندى، ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋەخپىنىڭ رەئىسى جاھىت داك ۋە ئىدارە ھەيئەت ئەزالىرى، د ئۇ ق ۋەخپى رەئىسى ئابدۇرېشىت ئابدۇلھەمىد ۋە ئىدارە ھەيئەت ئەزالىرى، شۇنىڭدەك ئىستانبۇلدىكى ئۇيغۇر، قازاق، تۈرك قاتارلىق بىر قىسىم ئىجتىمائىي تەشكىلاتلارنىڭ رەھبەرلىرى ۋە ئۇيغۇر، تۈرك جامائىتىدىن كۆپ ساندا كىشى قاتناشتى.

مۇھاكىمە يىغىنىغا ئىستانبۇل ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى، پىروفېسسور مۇئەللا ئۇيدۇ يۈجەل خانىم رىياسەتچىلىك قىلدى. ئۇ مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن توغرىسىدا توختىلىپ، ئۆزىنىڭ ئىستانبۇل ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئوقۇۋاتقان مەزگىلدە مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن بىلەن تونۇشقانلىقىنى، مەرھۇمنىڭ «ئاسارەتتىكى شەرقىي تۈركىستان» ناملىق كىتابىنى ئوقۇغاندىن باشلاپ «شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسى» گە كۆڭۈل بۆلۈپ كېلىۋاتقانلىقىنى، پىروفېسسور دوكتور ئۆمەر قۇل بىلەن بىرلىكتە تۈركىيەدە «شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى قوللاش ۋە تۈركىيە جامائەتچىلىكى ئارىسىدا بۇ مەسىلىگە جىددىي قارايدىغان بىر جامائەت پىكىر پەيدا قىلىش» ئۈچۈن 35 يىلدىن بۇيان تىرىشچانلىق كۆرسىتىپ كېلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۇ مۇنداق دېدى: «مەن مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننىڭ ‹ئاسارەتتىكى شەرقىي تۈركىستان› ناملىق ئەسىرىنى ئوقۇغاندىن كېيىن ئەسلىدە شەرقىي تۈركىستاننىڭ بىز ئۈچۈن قانچىلىك مۇھىم ئىكەنلىكىنى چۈشىنىپ يەتتىم. بىراق مۇشۇنداق مۇھىم بىر مەسىلىگە ئىنسانىيەتنىڭ يۈرىكىنىڭ ئېچىشمايدىغانلىقىنى، كۆزىنىڭ كۆرمەيۋاتقانلىقىنى، قۇلاقلىرىنىڭ ئاڭلىمايدىغانلىقىنى كۆرۈپ كۆڭلۈم يېرىم بولىدۇ».

يىغىندا مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننىڭ ئوغلى ئىلغار ئالىپتېكىن ئەپەندى «ئوغلىنىڭ قارشى بىلەن ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن» دېگەن تېمىدا سۆز قىلىپ، مەرھۇم دادىسىنى ئەسلەپ ئۆتتى. شۇ قاتاردا ئۇلارنىڭ ئۇيغۇر دىيارىدىن تۈركىيەگە قانداق جاپا-مۇشەققەتلەرنى يېڭىپ كەلگەنلىكىنى، تۈركىيەگە كەلگەندىن كېيىن «شەرقىي تۈركىستان دەۋاسى» يولىدا قىلغان خىزمەت ۋە پائالىيەتلىرىنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتتى. ئۇنىڭ پىكرىچە، ئۇيغۇر دەۋاسىغا ئاتلانغان كىشىلەر ھەرقاچان بەدەل تۆلەيدۇ، شۇنىڭدەك كېچە-كۈندۈز دېمەستىن ھەرىكەت قىلىدۇ. شۇ سەۋەبتىنمۇ مەرھۇم دادىسى دەۋا يولىدىكى ئالدىراشلىق تۈپەيلىدىن ئائىلىسىگە ۋە پەرزەنتلىرىگە ۋاقىت چىقىرالمىغان، پەرزەنتلىرىنىڭ ئوقۇ-ئوقۇتۇش ئىشلىرىغىمۇ كۆڭۈل بۆلەلمەي ئۆتكەن. ئۇ مۇشۇ ئەھۋاللارنى تىلغا ئالغاچ «شەرقىي تۈركىستان دەۋاسى يولىدا مەرھۇم دادام بىلەن تەڭ ئالىپتېكىن ئائىلىسىمۇ ئوخشاش بەدەل تۆلىدى» دېدى.

يىغىندا ئېچىلىش سۆزى قىلغان د ئۇ ق نىڭ مۇئاۋىن رەئىسى ۋە ئىستانبۇلدىكى د ئۇ ق ۋەخپىنىڭ رەئىسى ئابدۇرېشىت ئابدۇلھەمىد ئەپەندى ئۇيغۇر داۋا يولىدىكى مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن، مۇھەممەد ئىمىن بۇغرا، مەسئۇد سابىرى بايقۇزى قاتارلىق ئۈچ ئەپەندىنى خاتىرىلەش، شۇنىڭدەك ئۇلارنىڭ ئىش-ئىزلىرىنى ئۆگىنىش ئۈچۈن بۇ يىغىننىڭ ئۇيۇشتۇرۇلغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۇ مۇنداق دېدى: «بۇ ئۈچ ئەپەندى شەرقىي تۈركىستان تارىخىدا بەك مۇھىم ئورۇنغا ئىگە، ئۇلار شەرقىي تۈركىستاننىڭ مىللىي مەدەنىيەت كىملىكىنى قوغداش، مۇستەقىللىق يولىدا كۈرەش قىلىش ۋە دۆلەت قۇرۇش ئەنئەنىسى قاتارلىق قىممەتلىك مىراسلارنى بىزلەرگە قالدۇرۇپ كەتتى».

يىغىندا سۆز قىلغان زەيتىنبۇرنۇ ھاكىمى ئادەم ئۇسلۇ ئەپەندى ھەر ۋاقىت ئۇيغۇرلارنى قوللايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ مۇنداق دېدى: «شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بېرىۋاتقان ھادىسىلەردىن، ئادرىياتىكتىن سەددىچىن سېپىلىغىچە تۇتىشىدىغان جۇغراپىيەدىكى 250 مىليون نوپۇسقا ئىگە تۈرك دۇنياسىدا ياشايدىغان ھەر بىر شەخس قەلبىدە جاراھەت ھېس قىلىدۇ، شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسى پەقەت شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭلا مەسىلىسى بولماستىن، پۈتكۈل تۈرك دۇنياسىنىڭ مەسىلىسىدۇر. تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىمۇ شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى ھەر قانداق شارائىتتا قوغدايدۇ ۋە قوللايدۇ. تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىدە ياشايدىغان 85 مىليون كىشىنىڭ قەلبى شەرقىي تۈركىستان ئۈچۈن سوقىدۇ ھەم ھەر ۋاقىت شەرقىي تۈركىستانلىق قېرىنداشلىرىمىز بىلەن بىرگە بولىدۇ».

مۇراسىمدا سۆز قىلغان زەيتىنبۇرنۇ ناھىيەسىنىڭ مۇئاۋىن شەھەر باشلىقى سەففات ئۆز ئەپەندى، مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن قەبرىسىنىڭ زەيتىنبۇرنۇغا جايلاشقانلىقىدىن ئۆزلىرىنى شەرەپلىك ھېس قىلىدىغانلىقىنى تەكىتلىدى. شۇنداقلا ئۇيغۇر خەلقى چېكىۋاتقان زۇلۇمدىن كۆڭلىنىڭ يېرىم بولىۋاتقانلىقىنى ۋە ئۇيغۇر خەلقىنى ھەر زامان قوللاپ قۇۋۋەتلەيدىغانلىقىنى تەكىتلىدى.

يىغىندا سۆز قىلغان ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋەخپىنىڭ رەئىسى جاھىت داك ئەپەندى مۇنداق دېدى: «تۈرك دۆلىتى ۋە مىللىتى مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننى ھەرقاچان شەرقىي تۈركىستان دەۋاسىنىڭ جانلىق نامايەندىسى دەپ قارايدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىللە مەرھۇم تۈرك دۇنياسى ئۈچۈن ئاخىرقى 100 يىلدا ئېلىپ بارغان كۈرەشلىرى ئارقىلىق كۈنىمىزدە بايراقدار شەخسلەردىن بىرى دەپ قارىلىدۇ. ۋاپاتىنىڭ 29-يىلى مۇناسىۋىتى بىلەن مەرھۇم لىدېرىمىز ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىننى ھۆرمەت بىلەن ئەسلەيمىز ۋە ئالىي ئېھتىرام بىلدۈرىمىز».

يىغىندا يەنە ئىستانبۇل ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتقۇچىسى پىروفېسسور دوكتور ئۆمەر قۇل ئەپەندى «ئۈچ ئەپەندىنىڭ ئاكىسى دوكتور مەسئۇد سابرى بايقۇزى» دېگەن تېمىدا، ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن ۋەخپىنىڭ باش كاتىپى، دوكتۇرانت ئابدۇللاھ ئوغۇز ئەپەندى «ئالىم، شائىر، يازغۇچى ۋە تارىخشۇناس سىياسەتچى مۇھەممەد ئىمىن بۇغرا ھەزرەتلىرى» دېگەن تېمىدا سۆز قىلدى.

ئىگىلىنىشىچە، مەرھۇم ئەيسا يۈسۈپ ئالىپتېكىن 1901-يىلى قەشقەرنىڭ يېڭىسار ناھىيەسىدە دۇنياغا كەلگەن. ئۇ بىر ئۆمۈر «شەرقىي تۈركىستان دەۋاسى» ئۈچۈن كۈرەش قىلغان. ئۇ ئۆزىنىڭ سۆزى بويىچە ئېيتقاندا 1949-يىلى «ۋەتەن ئۈچۈن ۋەتەندىن ئايرىلغان» ۋە 1954-يىلى تۈركىيەگە كېلىپ ئولتۇراقلاشقاندىن بۇيان تۈرك دۇنياسى، ئەرەب دۇنياسى ۋە غەرب ئەللىرىدە ئايلىنىپ يۈرۈپ «شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسى» نى ئاڭلاتقان. شۇنىڭ بىلەن بىرگە مۇھاجىرەتتىكى «شەرقىي تۈركىستان دەۋاسى» غا ئاساس سالغان ۋە تۆھپە قوشقان يولباشچىلاردىن بىرى، دەپ قارىلىدۇ. مەرھۇم 1995-يىلى 17-دېكابىر كۈنى 94 يېشىدا ئىستانبۇلدا كېسەللىك سەۋەبىدىن ۋاپات بولغان ئىدى.

پىكىر قوشۇڭ

رادىئونىڭ ئىشلىتىش شەرتلىرىگە ئاساسەن، پىكىرلىرىڭىز تەكشۈرگۈچىلەر تەرىپىدىن تەستىقلىنىشى ۋە مۇۋاپىق دەرىجىدە تەھرىرلىنىشى تۈپەيلى، تور بەتتە دەرھال پەيدا بولمايدۇ. سىز قالدۇرغان مەزمۇنغا ئەركىن ئاسىيا رادىئوسى جاۋابكار بولمايدۇ. باشقىلارنىڭ كۆز قارىشى ۋە ھەقىقەتكە ھۆرمەت قىلىشىڭىزنى سورايمىز.