Xitay türmiside shéhit bolghan dini alim abdul'ehed mexsum üchün istanbulda ghayibane jinaza namizi oquldi

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2018.06.01
abdulahad-mahdum-01.JPG

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-02.jpg

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-03.JPG

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-04.jpg

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-05.JPG

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-06.jpg

Xitay türmiside shéhit bolghan dini alim abdul'ehed mexsum. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-07.jpg

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

abdulahad-mahdum-08.JPG

Istanbulda dini alim abdul'ehed mexsum üchün oqulghan ghayibane jinaza namizi we axbarat élan qilish yighilishidin bir körünüsh. 2018-Yili 1-iyun. Istanbul, türkiye. RFA/Arslan

1-Iyun, yeni jüme küni istanbuldiki Uyghur jama'iti xitay türmiside shéhit bolghan dini alim abdul'ehed mexsum üchün ghayibane jinaza namizi oqudi. Ghayibane jinaza namizigha qatnashqan nechche ming kishi Uyghurlar duch kéliwatqan bésimlargha qarshi sho'arlar towlidi we xitayni Uyghur diyaridin chiqip kétishke chaqiriq qildi.

Ghayibane jinaza namizigha istanbuldiki sherqiy türkistan ölimalar birliki, sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyiti, sherqiy türkistan yashlar jem'iyiti, sherqiy türkistan wexpi, eysa yüsüp aliptékin wexpi, sherqiy türkistan yéngi nesil herikiti, Uyghur tetqiqat wexpi, Uyghur ilim we meripet wexpi, iman diyari telim-terbiye jem'iyiti, sherqiy türkistan nuzugum medeniyet jem'iyiti, sherqiy türkistan salametlik we hemkarliq jem'iyiti qatarliq sherqiy türkistan teshkilatlar birlikige eza pütün ammiwi teshkilatlarning mes'ulliri we ezaliri shundaqla istanbulda yashawatqan Uyghur we türklerdin bolup nechche ming kishi qatnashti.


Ghayibane jinaza namizi proféssor jalal erbayning imam bolushi bilen oquldi. Kéyin merhumning rohigha atap du'alar oquldi. Uyghur xelqi üstidiki zulum we bésimlarning yoqilishi üchün hem du'alar qilindi. 

Kéyin merhum abdul'ehed mexsumning yéqin tughqanliridin Uyghur tetqiqatchi muhemmed éli eli'oghli söz qilip, abdul'ehed mexsumning 2017-yili 11-ayda xitay türmiside wapat bolghan bolsimu, aridin alte ay ötkendin kéyin xewer tapqanliqini bildürdi shundaqla merhumning hayat waqtidiki ish-izliri toghrisida toxtaldi. 

Arqidin sherqiy türkistan teshkilatlar birliki we sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetulla oghuzxan söz qilip, merhum abdul'ehed mexsumning wapatigha alaqidar melumatlar heqqide toxtaldi. 
Uyghur xelqining pexirlik dini alimi abdul'ehed mexsum hajim uzun yillardin buyan xitay türmiside nezerbend astigha élin'ghan bolup, yéqinda uning türmide wapat bolghanliq xewiri istanbuldiki uruq-tughqanliri, shagirtliri we newriliri teripidin delillendi.
Merhum 2017-yili 11-ayda wapat bolghan bolsimu, emma xitay da'iriliri hazirghiche bu xewerni axbarattin yoshurup kelgen. Merhumning istanbulda yashawatqan tughqanliri bu yil 27-may ölüm xewiridin waqiplan'ghan hemde bu xewerning rastliqini testiqlighan. Biz bu heqte melumat élish üchün merhumning shagirtliridin hazir istanbulda yashawatqan abdullah qarim bilen söhbet élip barduq. Abdullah qarim merhum abdul'ehed mexsum hajimning wapat bolghanliqini merhumning yéqin tughqanliridin xewer tapqanliqini bildürdi.
Jinaza namizi oqulup bolghandin kéyin Uyghur tetqiqat wexpining mes'ulliridin abdul'ehed uchqun söz qilip, merhum abdul'ehed mexsum hajimning hayati toghrisida toxtaldi.
Biz yene merhum abdul'ehed mexsum toghrida téximu köp melumatqa érishish üchün uning shagirtliridin hazir istanbulda yashawatqan dini ölima abdulla qarim, muhemmed imin qarim we exmetjan damollam bilen söhbet élip barduq. 

Undaqta, abdul'ehed mexsum hajim kim?

Merhumning yéqinliri we shagirtliridin toplighan melumatlargha asaslan'ghanda, abdul'ehed barat mexsum hajim 1930-yili xoten wilayitining qaraqash nahiyiside dunyagha kelgen. Qeshqerde dini medriside telim alghan we hayati boyiche 5 qétim türmige qamalghan. Merhum abdul'ehed mexsum eyni waqittiki sherqiy türkistan inqilabining rehberliridin biri, “Sherqiy türkistan tarixi” ning aptori muhemmed imin bughraning jiyeni iken.
Merhum alim 1950-yilidin 1958-yilighiche qeshqerde medriside oqughan. Oqushni tamamlighandin kéyin xoten shehirige qaytip diniy oqutush bilen shughullan'ghan. Alte ay ötkende kommunist xitay da'iriliri teripidin qolgha élinip, 15 yilliq emgek bilen özgertish jazasi bérilgen. Merhum 1974-yili jaza mudditi toshup qoyup bérilgen. Shuningdin bashlap izchil diniy oqutush ishini dawam qilghan. Uning telim-terbiye xizmiti yer asti mektepliride qiyin shara'itlar astida élip bérilghan. U 1979-yili sherqiy türkistandiki minglarche alim-ölima qatarida yene qolgha élin'ghan we bir yildin kéyin qoyup bérilgen. Bu jeryanda Uyghur diyarining her qaysi jayliridin nurghun oqughuchilarni dini jehette yétishtürüp chiqqan. 2001-Yili oghli abdure'uf abdul'ehed barat bilen birge üchinchi qétim qolgha élin'ghan we ikki aydin kéyin qoyup bérilip, öyide nezerbend astida yashighan. Xitay da'iriliri 2004-yili 1-ayning 2-küni xoten shehiride keng kölemlik axturush herikiti élip bérip, 74 yashliq abdul'ehed barat mexsumni tötinchi qétim qolgha alghan. Xitay da'iriliri bu qétim alimni yette oqughuchigha mexpiy ders ötkenliki üchün besh yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan. U qoyup bérilgendin kéyinki 11 yilni öyide ötküzgen. Abdul'ehed barat mexsum axirqi qétim 2017-yili 11-ayning bashlirida öyidin tutup kétilgen. Bu waqitta uning öyidikilerning hemmisi tutup kétilgen bolup, uning salametlik ehwali nacharliship ketken. Bu yil 5-ayning 25-küni merhumning türmide wapat bolghanliq xewiri merhumning istanbulda turushluq tughqanliri arqiliq bildürüldi. Merhum pütün hayati boyiche Uyghur xelqi üchün dini xizmet qilghan. 5 Qétim türmige qamalghan we 20 yilliq hayati türmide ötken bolsimu, türmidin chiqqandin kiyin pütün hayati boyiche xelqning dini we milliy kimlikini qoghdash we ulargha dini telim bérish bilen shughullan'ghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.