Abdurehim héytning lerzi
2019.02.15

Abdurehim héytning wapati heqqide xewer chiqqandin kéyin manga tunji qétim bir qanche türkche taratqulardin tengla téléfon keldi. Ularning ichide ümmetchiler, milletchiler, solchilar-hemmisi bar bolup, ablet mexsum wapat bolghanda, kérim abduweli shéhit bolghanda, muhemmet salih damollam allahqa qaytqanda téléfonum bundaq sayrap ketmigen idi.
Deslep ürümchidiki menbedin xewerni éniqlash üchün qilghan tirishchanliqim netije bermigech süküt qildim. Shenbe kéche sa'et 11 bilen “Undaq gep yoq” dégen xewer keldi, sen'etkar hayat. Qandaq qilimiz? tahir hamut bilen körüshtüm, umu mendek uchurgha érishiptu. Ikkimiz bezilerning hajimni öltürüp néme qilmaqchi ikenlikini mulahize qilishtuq. Chünki hajim saq, emma milyonlighan Uyghur qiyniliwatqan, ölümni tilep allahqa yéliniwatqan idi. Qarap turup saqning, hayat bir insanning dawasini öldi dep qilimiz-yu, halaket arxipigha ismi tizilghan milyonlighan kishilerni san'gha chiqirip boldi qilimizmu?
Méni eng hayajan'gha salghini hajimning tiriklikidin bashqa türkiyening kéchikip bolsimu chiqarghan sadasi bolup, hökümetning bu bayanati titrep néme qilishini bilmey yüzligen kishilerni, onlighan taratquni heriketke keltürgen idi. Manga ezeldin yéqin yolimaydighan aq partiyechi gézitlerning qilghan téléfonliri we qizghinliqi manga türkiyede öchken ümidning shamliri biraqla yénip ketkendek bilindi. Türkiye bir abdurehim héyt bilen xitaydin lagérlarni taqashni telep qildi. Eng qattiq diplomatik ibare qollandi, barikalla! hakimiyettiki kéchikip oyghan'ghan insanliq dawamliq yashap ketsun.
Eger abdurehim héytning lerzi türkiyeni titretmigen, türkiye xelqini chöchütmigen bolsa hakimiyet bundaq bir keskin meydan'gha tewekkül qilmighan bolatti. Bashqa Uyghur mulahizichiler dégendek bu bayanatta oyunlarning, hésablarning barliqini chetke qaqmisammu, aq partiye hökümitide insanperwerlikning oyghan'ghanliqigha ishinishni bekmu xalaymen. “Türk xelqining bésimi muhim rol oynidi” dégen xulasemde ching turimen.
Türkiye tashqi ishlar ministirliqi abdurehim héytqa atap mexsus bayanat élan qilghanda xiyalim memet salih damollamgha ketti. “Islamchi” atalghan adalet we tereqqiyat partiyesi hakimiyet sürüwatqan türkiye hökümitining allaning sözini Uyghurgha ana tilda yetküzgen katta ölima öltürülgende süküt qilip, Uyghurluqning güzelliki, azabliri we arzu armanlirini dutarida küyligen bir naxshichigha körsetken bu qeder küchlük étirapi méni oygha saldi.
Abdurehim héytning dutarni tutup, héli yarkentning, héli yéngisarning, héli qumulning bökini kiyip turghan salapiti köz aldimdin ketmidi. Menche dunya Uyghur dése mushu salapetni, mushundaq qiyapetni körüshni isteydu. Elwette bizning “Qur'an” imiz bar, emma dutar Uyghurning xasliqi, “Qur'an” Uyghurning pütün musulmanlargha xas ortaqliqi.
Bir millettin jahanning kütidighini shu milletning héch kimde yoq özgiche sen'iti, héch kimde yoq kiyim-kéchekliri, ijadiyet bayliqidur. Belkim türkiyeni titretken, dunyani jelp qilghan, insanlarni heriketke keltürgen terep del abdurehim héytning Uyghurgha xas kiyimi, Uyghur rohini mujessemligen ahangi we uning küylirige yarashqan Uyghur tilining güzellikini julalandurghan shé'irlardur.
Biz özimizning “Qur'an” igha egeshken ortaqliqi bilen orta asiyaliq, xitayning gherbi-shimalidiki musulman insanlardurmiz. Bu bizni bashqilardin perqlendürüp Uyghur qilip turidighan amil emes. Shunga Uyghurlar ichidiki bu amillargha wekillik qilghuchi ulughlirimiz bizdin Uyghurluqni izdewatqan jahanning nezirde anche wekillik xaraktérige ige emes. Jahanning közi Uyghurning héch kimge oxshimas Uyghurche sözide, insaniyetke zoq qatquchi we hayajan qozghatquchi küyide, jahan'gha hesen-hüsendek reng qoshidighan kiyim-kéchekliride. Ular bizni mushu xasliqimiz bolghach Uyghur ataydu. Bowilar we momilardin miras qalghan Uyghurluqimiz bizning héch kimge oxshap qalmaydighan tonimizda, merdane usulimizda, lerzan muqamimizda, qizghin meshripimizde, “Ming öy” dikidek ming yilning tarixni sözleydighan ressamliq, heykeltirashliq we binakarliqimizda. Menche abdurehim héytning jahanni titretken lerzi Uyghurluqning lerzi, Uyghurgha xas medeniyetning medeniy dunyada yoqap kétishidin sarasimige chüshken héssidashliqning lerzidur.