Bir hijretchi Uyghurning yürek sözi(1)

Yéqindin biri Uyghur élida Uyghurlar arisida pasportsiz chet'elge chiqish dolquni ewjge chiqqan bolup, sirttin kirgen hijret teshwiqati nurghun Uyghurlarni yer - makanlirini, qolida bar her nersisini sétip chet'ellerge hijret qilishqa ündimekte iken.

Bir hijretchi Uyghur yürek sözini we hijret yolida béshidin ötkenlerni yézip qaldurghan iken. Mezkur hijretchi Uyghur sözini mundaq dep bashlighan:“Men toluqsizni püttürüp bolupla qayta oqumidim. Satrashiliqqa shagirt bolup ishlidim. Tapawitim yaman emes, jan baqqili bolatti. El - aghiyniler bir yerge kelsek, sapla chet'el paringi, ichimge bir ot chüshti. Oltursam - qopsam chet'elge chiqishni arzu qilattim. Tordin chüshürgen “Hijret tesiratliri” namliq bir eser bu otni téximu bek yalqunlatti. Bizning yurttiki erlerning saqal mesilisi, ropash ayallarning cheklimige uchrishi qatarliqlar méning erkin dunyagha bolghan telpinishimni téximu ulghaytiwetti. Chet'elge chiqsam, mesilen: se'udiygha bérip rahet yashiyalmisam, yawrupagha bérip oquyalmisammu, héchbolmighanda afghanistan, iraq yaki süriyege bérip jihad qilsam, beribir jennetke kirimen'ghu! dégen arzu armanlar méni tézrek tutush qilip yol méngishqa ündeytti.”

Bu yazmining aptorining éytishiche: uning chet'elge chiqip kétishi üchün pasport kérek, emma chet'eldin teklipname ekeldürüp pasport bijirelishi mumkin emes iken. Chünki uning chet'elde uruq - tughqinimu yoq iken, oqush üchün yol mangay dése, bu beribir aldamchiliq bolup qalidiken, chünki u aran toluqsiz otturini püttürgen iken. Zadi pasport bijirettim dégen bilenmu uninggha wiza élish üchün béyjingdiki elchixanigha bérip sokuldashqa yene nurghun pul we waqit kétidu. Béyjinggha bérip kimge yalwurup yüridu? bu yigit uyan oylap, buyan oylap izdinip yürginide mexsus mushu ishni qilidighanlar bilen uchriship qaptu, “Xuddi bulutluq asmanda nurluq quyashni körgendek könglüm pallide yurup ketti, könglümge bek yaraydighan asan amal tépildi” deydu u yazmisida. Ellik minggha pasport bijirmeydighan, nechche ming xejlep béyjingdiki elchixanigha sokuldimaydighan, biraqla chet'elge chiqqili bolidighan asan amal uninggha bekla xosh yaqqan bolup, uni malayshiyagha pasportsiz apirip qoyghuchi kishi azmu emes, köpmu emes, qiriq ming koy pul telep qilghanmish. Emeliyette, bu anche köpmu emesken. Ularmu bu ishni janni alqan'gha élip turup qilidiken. U maqul buptu dep, pulni neq tapshuruptu.

Bu yazmi'ining aptori mundaq deydu:“Bu pulni nedin tapqinimni sorimamsiler? ata - anam bowisdin qélip manga ayrip bergen (méning namimgha yer xéti bilen yazdurup qoyghan) öyni sattim. Toghulghan makanimgha qayta kelmeslikke alliqachan niyet qilip bolghan idim. Chünki aldimda ikki yol bar: 1) eger chet'elde teliyim kélip katta bay bolup ketsem, kelgüside kélip ana yurtumda birer öy sétiwalsam bolidu. Eger bundaq qilish mumkin bolmisa, 2) hijret yolida, jihad yolida ölüp ketsem, beribir jennette méni téximu güzel bir öy kütüp turidu. Bu shérin xiyallar ilkide méning ata - bowamdin miras qélip, resmiyitini méning namimgha ötküzüp qoyghan bir qanche éghizliq kona öyüm közümge bekla addi, körümsiz köründi. Öyni sétishqa aldirap, bek baha talishipmu yürmey bir xenzugha tézla sattim. Anglisam bu xenzu méning öyümni yiqitip ornigha toqquz - on qewetlik bir bina salarmish. Qandaq qilsa qilmamdu! men uningdin yüz yigirme ming koyni neq alghan'gha xosh. Nechche on yil igiri yurtimizdin qiydap chet'elge chiqip ketkenler anglisam hazir chette katta dacha - saraylarda olturarmish. Xudayim boyrisa, mangimu shundaq künler nésip bolsa ejep emes! elqisse, késelchan ata - anamning naraziliq arilashqan yalwurushliridin imkanqeder özemni qachurup, teyyarliqlarni püttürdüm. Pasportsiz Uyghurlarni chetke yolgha salghuchi kishige qiriq ming koyni aldin'ala tapshurup bolghandin kéyin, ata - anam bilen xoshlashtim. Ular beribir bir puti görge sanggilighanlar. Bu dunyada qayta körüshelmisek, axirette jennette körüshermiz. Ular méning qet'iy niyitimni körüp, yighlighan halda: “Xudayimgha amanet balam!” dédi.”

Bu yazmi'ining aptorining éytishiche, u deslep yünnen'ge kélip u yerde bir qanche ay purset kütüp yürüshke mejbur bolup qaptu. Bu yerning menzirisi bek chirayliqken. Meschitlirimu zamaniwi, kochida musulman ayallar chirayliq hijaplinip méngishidiken. Purset kelgen küni yüzge yéqin kishi kéchisi oghriliqche chégridin ötüp wéytnamgha, andin taylandtiki ormanliqqa keptu. Ulargha yol körsetküchi Uyghur bolghan bilen, bu ishni qilidighanlar asasen xenzular iken. Bular mexsus mushu ishni kesip qilip tijaret qilidighanlar iken. Bir kishini chégridin pasportsiz ötküzüsh üchün qiriq ming alghan bilen, buning bir qanche mingini adem tonushturghuchi Uyghur alsa, buning yene bir qanche mingi xenzu shopurgha, chégridiki qarawulgha para bérishke, yol bashlighuchigha, paylaqchigha... Dégendek bolup, köpinche pul yene xenzuning chönitikige kiridiken. Bolupmu hazir Uyghurlarda chet'el qizghinliqi künsayin örlep ketkechke, bu xil tijarettin kélidighan kirim, yeni Uyghurlarni chégiridin chiqirip qoyidighanlarning tapawéti alahide yaxshi iken. Ishning chataq yéri bu ishqa tewekkül qilip qedem basqandin kéyin aqiwéti qandaq bolushidin qet'iynezer arqigha yénishqa bolmaydiken. Olturidighan öyinimu sétip bolghan. Emdi yurtqa qaytsa nede olturidu?! ata - anisining tapa - tenisi, dost - düshmenning yüzige qandaq qaraydu?! emdi uninggha qandaq bolushidin qet'iynezer aldighan qarap méngishla bar, arqigha qaytish qet'iy yoq!!

Bu yazmi'ining aptori mundaq deydu:“Kéchisi qarangghuda ormanliqqa kelgende shunchilik qorqtumki, imanim nechche gez yuqiri örlidi. “Allah, allah!” dep chin yürektin zikir qilip allahqa téximu yéqin boldum. Ming pushayman qilghinim bilenmu arqigha qaytalmayttim. Qolumda pasport yoq, yüzdek hemrahlar bilen ormanliqqa kelduq. Bu yerdiki qorqunchluq ehwallarni tepsiliy teswirleshke taqitim yoq. Xutun, balilirini élip chiqqanlar bar, késelmen aghriqchanlar bar. Mushundaq chaghda wetenning qedri bek bilinidiken. Lékin emdi bu basquchta arqigha qayttuq dégenlik özini öltüriwélish dégenlik bilen barawer. Ishlar ilgiri bizning oylighinimizdek bolmaywatatti. Til bilmeymiz, yol bilmeymiz, ishimizni qilidighanlar qedemde bir pul alidu. Nawada wéytnamliq eskerlerge tutulup qalsaq, ular bizni udul junggogha ötküzüp béridu, wéytnamda tutulup qélip junggogha qayturulup gu'angshidiki türmide nechche ay sulaqta yétip ölüp ketken Uyghurlar, wéytnamda saqchigha söz yandurghanliqi üchün neq meydanda étiwétilip, ölüki musulman mazirighimu depne qilinmay qalghan nurghun Uyghurning xewiri bizge éniq. Chégridin qanunsiz kirgenlikimiz üchün ular bizni qandaq qiynisa, türmige sulisa, kelgen yérimizge qaytursa, ulargha nisbeten hemmisi yolluq, qanunluq. Nedin kelgenlikimiz éniqlansa, kelgen yérimizge qayturidu. Biz shu yerde yashashtin jaq toyup qéchip chiqqanlar bolghandikin, ölsekmu kelgen yérimizni saqchigha tinmaymiz. Yétekchining buyruqisiz qimir qilmaymiz. Hazirche niyet türkiyege bériwélish bolghandikin, eger birersi sorap qalsa, biz türkiyelik türk déyishke teyyarliq qilip qoyughluq. Lékin bu yalghanningmu ömri chaghliq. Chünki heqiqiy türkiyelik türktin birsi kélip gep sorisa, derdimizni rawan anglitalighudek türkche sewiye héchbirimizde yoq. Wéytnamdin mingbir teslikte taylandtiki ormanliqqa kélip “Uh, xudayimgha shükri, bir peshtaq atliduq!” dégen bilen taylandtin qachan malayshiyagha bérish, malayshiyadin türkiyege qachan, qandaq bérish toghrisidiki konkrét pilan bizde yoq. Bilidighinimiz peqet axiriqi menzil we sewirchanliq bilen ormanliqta qurt - qongghuz, hasharetlerge yem bolghach xewer kötüsh, allahqa yalwurup du'a qilish, kelgüsi mewhum. Waqit ötkenséri arimizdiki késelchan, aghriqchanlarning ehwali yamanlashqili turdi. Yurttin éliwalghan seper nanliri, ozuq - tülükler tügeshke bashlidi. Bundaq chaghda pulmu közge körünmeydiken. Öyini, bar - yoqi hemme nersisini sétip chiqqanlar emdilikte bu kéchisi qarangghu ormanliqtin tézrek qutulush üchün pulni ayimay sudek xejleshke bashlidi. Chiqim deslepte ötküzgen qiriq ming koy bilenla tügimidi. Jan tatliqken, insan jan saqlash üchün hemmini dogha tikidighan ishken.”