Долқун әйса: хитайниң маралбеши вәқәсини чәтәлгә бағлимиғанлиқи иҗабий қәдәм, әмма йетәрлик әмәс

Маралбешида 23 - април сериқбуя вәқәси йүз берип, хәлқара җамаәт хитайдин вәқәниң тәпсилатини толуқ ашкарилашни тәләп қилғандин кейин, хитай тәрәп арқа - арқидин мәлумат беришкә башлиди.

Дуня уйғур қурултийи хитайдин вәқәниң тәпсилатини ашкарилашни тәләп қилған тәшкилатлардин бири. Қурултай иҗраийә комитети рәиси долқун әйса, хитай йеқинда ашкарилиған мәлуматлар һәққидә бүгүн радиомизда пикир баян қилди. У сөзидә хитайниң вәқәни чәтәлгә бағлимиғанлиқини “иҗабий бир қәдәм, әмма йетәрлик әмәс” деди. У хитайни реаллиққа йүзлиништә давамлиқ чиң туруп, вәқәни кәлтүрүп чиқарған сиясий вә миллий сәвәбләрни етирап қилишқа чақирди.

Төвәндә мухбиримиз шөһрәт һошурниң бу һәқтики программисини аңлайсиләр:

Соал: хәлқара җамаәт хитайдин маралбеши вәқәсиниң тәпсилатини ашкарилашни тәләп қилғандин кейин хитай һөкүмити вәқә һәққидә бир қатар мәлуматларни елан қилди. Дуня уйғур қурултийиму вәқәни ашкарилашни тәләп қилған тәшкилатлардин бири, силәрниң вәқәниң тәпсилатиға қарита һазирқи позитсийәңлар қандақ?

Җаваб: хитай һөкүмити мушуниңға охшиған көплигән вәқәләрни дөләт мәхпийәтлики дәп қарап ахбаратқа ашкарилимай йошуруп кәлгән; шуңа хитайниң бу қетим бәргән мәлуматлири гәрчә йетәрсиз вә гуманлинарлиқ болсиму, вәқә һәққидә мәлумат беришни тоғра көргәнликиниң өзини иҗабий бир қәдәм дәп қараймиз. Шуниң билән бирликтә, хитайни қәдәмни толуқ бесишқа йәни вәқәгә қарита тәрәпсиз ахбарат органлириниң тәкшүрүшигә йол қоюшқа чақиримиз.

Соал: демәк, хитайниң вәқә һәққидики мәлуматлирини йетәрсиз һәм гуманлинарлиқ дәп қарамсиләр?

Җаваб: шундақ, техиму муһими, хитай һөкүмити вәқәгә иштирак қилған икки тәрәпниң бири. Хитай вәқәдики қарши тәрәпни террорчи, өзини террорлуқниң қурбани дәп елан қиливатиду. Ундақ икән, тәрәпсиз бир орун бу вәқә һәққидә тәкшүрүш елип бериши керәк. Вәқәниң җәряни вә характери һәққидә, хитай һөкүмитиниң баянлири зөрүр болғинидәк, террорлуқ билән әйибләнгүчи тәрәпниңму баянлири чоқум шәрт. Әгәр уларниң пикир баян қилиши қануний җәһәттин чәклинидиған иш болса, уларниң уруқ - туғқанлири, дост - бурадәрлири тәһдит вә бесимдин хали һалда вәқә һәққидә мәлумат бериш керәк. Вәқәдики бир тәрәплимә мәлумат пайдилиниш қиммитигә игә әмәс.

Соал: хитайниң вәқә һәққидә бәргән мәлуматлири ичидә, силәрдә әң чоң гуман пәйда қилған нуқта қайси?

Җаваб: хитай вәқә садир қилғучиларни террорлуқ гуруһи дәп атиди, тәкшүрүш давамида партлатқучлар билән бирликтә байрақ тепилғанлиқини, буниңдин кейинки һәрикәт пилани барлиқини елан қилди. Бу мәлуматлардин “гумандарлар бир террорлуқ тәшкилати” дегән мәна чиқиду. Һәрқандақ бир тәшкилатниң чоқум бир нами болиду, низамнамиси болиду. Ундақта бу тәшкилатниң нами немә? хитай бу тәшкилатниң пилани вә һәрикити һәққидә бирмучә мәлуматлар берип,униң намини тилға алалмиғиниға қариғанда, бундақ бир тәшкилат мәвҗут әмәс яки бу тәшкилат характер җәһәттин, хитай дегәндәк террорлуқ тәшкилати әмәс.

Соал: берилгән мәлуматлар ичидә гуман туғдурмайдиған нисбәтән ишәнчлик пакитлар қайси?

Җаваб: маралбешида зор вә қанлиқ бир тоқунушниң йүз бәргәнлики әлвәттә гуманлиқ әмәс. Хитайниң вәқәни чәтәл билән алақиси йоқ дегәнлики ишәнчлик мәлуматлардин бири. Хитайниң бу мәлуматидики позитсийәсиниму бурунқилириға селиштуруп, иҗабий бир илгириләш дәп тонуймиз вә хитай һөкүмитини техиму илгирилигән һалда, вәқәниң һәқиқий сәвәби йәни қолида пичақ тутқан адәмләр немә үчүн заманивий қоралланған әскәрлиримизгә һуҗум қилиштин чекинмәйду? бунчила ғәзәп вә нәпрәтниң сәвәби немә дегән мәсилә үстидә сәмимийлик билән ойлишип вә җаваб тепип вә тинчлиқ шәклидики бир йол издәшкә чақиримиз.

Соал: демәк, хитай вәқә һәққидә мәлуматларни елан қилғандин кейинму, вәқәниң террорлуқ икәнликини рәт қилиш позитсийәңлар үзгәрмиди?

Җаваб : өзгәрмиди, чүнки биринчидин вәқәниң башлиниши гумандарларниң һуҗуми билән әмәс, хитай хадимлириниң өй тәкшүрүши билән башланған. Гумандарларниң өзлирини қоғдаш вә қутқузуш үчүн һәрикәткә өткәнлики ениқ. Иккинчидин, гумандарлар авам хәлққә һуҗум қилмиған, сақчилар вә өзлиригә тәһдит шәкилләндүргән һөкүмәт хадимлириға һуҗум қилған. Үчинчидин. Бир мотсекилитни қолға чүшүргән 3 гумандар, удул сақчиханиға берип, сақчиханиниң ятиқиға һуҗум қилған. Йәнә базардики хитай пуқралириға әмәс, қораллиқ сақчиларға һуҗум қилип җан үзгән.

Соал: вәзийәт һәққидә ахирқи сөзиңиз немә?

Җаваб: вәқәниң террорлуқ икәнлики раст болса, хитай һөкүмити тәрәпсиз органларниң вәқә йүз бәргән җайда тәкшүрүш елип беришини тосимайду дәп қараймән. Бу пурсәттә хитай һөкүмитини маралбеши вәқәси һәққидә мәлумат бәргәндәк, 4 йилдин бери из - дерики болмайватқан вә көплигән аилиләрни йиғлитиватқан 5 - июлдин кейин ғайип болуп кәткән уйғурлар һәққидиму уларниң аилилиригә вә хәлқара җамаәткә мәлумат беришкә чақиримән. Әгәр ғайиплар аилә - тавабиатлири давамлиқ җавабсиз қалдурулса, мушу ишниң өзила маралбеши вәқәсигә охшаш қанлиқ вәқәниң узунға бармай йәнә йүз бериш еһтималлиқини әскәртип өтимән.