Gérmaniye hökümiti siyasiy panahliq iltijasi sun'ghan héchbir Uyghurni qayturmasliq qarari aldi

Gérmaniye köchmenler idarisi bu yil 4‏-ayda dilshat adiljan isimlik 22 yashlardiki bir Uyghur siyasiy panahliq iltijachisini uqushmastin xitaygha qayturuwetken. Dilshat xitaygha qayturulghandin béri héchqandaq iz-dériki élinalmighan idi.

Gérmaniye tashqi ishlar ministirliqining kishilik hoquq emeldari barbél köflérning “Gérmaniye dolqunliri” radiyosigha ashkarilishiche, ular dilshat adiljanning xitaygha qayturulghan haman tutqun qilin'ghanliqi we sotqa tartilghanliqidin xewer tapqan.

Barbél köflér dilshatning sotqa tartilghanliqini yéqinda ötküzülgen gérmaniye‏-xitay kishilik hoquq di'alogida bilgen. 36‏-Nöwetlik gérmaniye-xitay kishilik hoquq di'alogi 6- we 7‏-dékabir künliri tibetning merkizi lasa shehiride ötküzülgen. Di'alogta gérmaniye terep dilshatning iz-dérikini qilghan. Köflérning “Gérmaniye dolqunliri” gha bildürüshiche, di'alogta xitay terep dilshatning qolgha élinip sotliniwatqanliqini bildürgen.

Dilshatning bu yil 4‏-ayda xitaygha uqushmastin qayturuwétilishi gérmaniyening Uyghur siyasiy panahliq iltijachilirigha qaratqan siyasitini özgertishke seweb bolghan. Gérmaniye ichki ishlar ministiri bu yil 7‏-ayda köchmenler idarisige uqturush chüshürüp, siyasiy panahliq iltijasi ret qilin'ghan Uyghurlarning panahliq iltimasini qayta körüp chiqish, bu mezgilde Uyghurlarni xitaygha qayturushni waqitliq toxtitip turushni buyrughan idi.

Gérmaniye taratqulirining xewer qilishiche, gérmaniye köchmenler we musapirlar idarisi bir qanche kün awwal buyruq chüshürüp, gérmaniyede panahliniwatqan héchqandaq bir Uyghurni siyasiy panahliq iltimasi ret qilin'ghan bolsimu xitaygha qayturmasliqni qarar qilghan. Köchmenler idarisi gérmaniye “Olturaq qanuni” ning 60-maddisini ishqa sélip, yuqiriqi qararni chiqarghan. Yuqiriqi qanunning 60‏-maddisida siyasiy panahliq iltijachilirini ularning hayati, kishilik bixeterliki we erkinliki xewpke uchraydighan döletlerge qayturush cheklen'gen.

Gérmaniye “Tehdit astidiki xelqler teshkilati” ning diréktori ulrix déli'usning ilgiri sürüshiche, gérmaniye hökümiti Uyghurlar duch kéliwatqan xeterning jiddiyliqini axiri tonup yetken. U peyshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip mundaq dédi: “Biz gérmaniye hökümet terepni Uyghurlar xitaygha qayturulsa, ularning gérmaniyede kishilik hoquq depsendichilikige qarshi namayishlargha qatnashqanliqi seweblik térrorluq we bölgünchilik bilen eyiblinip, ten jazasi, qamaq jazasi, bolupmu uzun muddetlik qamaq jazalirigha höküm qilinish éhtimalliqi barliqini agahlandurup kelgen iduq. Buni izchil ularning semige sélip turghan iduq. Mana hazir gérmaniye da'iriliri bu agahlandurushimizni chüshinip yetti.”

Gérmaniye köchmenler idarisi burun her bir Uyghurning siyasiy panahliq iltimasini shexsiy délo süpitide bir terep qilip kelgen. Biraq bu nöwet köchmenler idarisi tunji qétim her bir Uyghurning panahliq iltimasini Uyghur xelqining nöwettiki omumi weziyitige baghlap chüshendürmekte. Ulrix dél'i'us, buning zor ilgirilesh ikenlikini bildürdi.

U mundaq deydu: “Bir top süpitide qayturmasliq hoquqigha érishish bek müshkül. Chünki normalda gérmaniye siyasiy panahliq iltimaslirini shu kishining shexsiy ehwaligha baghlap bir terep qilidu. Biraq gérmaniyening pütün bir milletni jazalashqa uchrawatqan xelq süpitide qobul qilishi az uchraydighan bek pewqul'adde hadise. Shunga gérmaniyening Uyghurlar heqqidiki qararini zor ilgirilesh dep qarashqa bolidu.”

Gérmaniye tashqi ishlar ministirliqining bildürüshiche, hazir ular dilshat adiljan bilen türmige bérip körüshüshni telep qilmaqta iken. D u q ning yawropa ishlirigha mes'ul xadimi esqer jan peyshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip, gérmaniyening héchbolmisa uni türmige bérip körüp kélishi kéreklikini bildürdi.

U mundaq deydu: “Gérmaniye tashqi ishlar ministirliqi axirqi bayanatida dilshatning türmidin qayturup kélinishi üchün yol méngiwatimiz, dédi. Bu emelge ashamdu-ashmamdu, uni bilmeymiz. Emma uni türmide ziyaret qilish üchün xitaygha iltimas qiptu. Ularning xitaygha bérip héch bolmisa, türmide körüp ige chiqishini ümid qilimiz.”

Uning ilgiri sürüshiche, gérmaniye köchmenler idarisining qarari yawropadiki bashqa döletlerge ülge bolidighanliqi, téximu köp döletlerning bundaq qaralarni élishigha ishinidighanliqini bildürdi. U mundaq deydu: “. . . Bularning Uyghurlargha boluwatqan omumiy bésimni közde tutup, bundaq bir qararni élishi nahayiti muhim. Men shuninggha ishinimenki, bashqa döletlermu buni ülge qilip, shundaq qaralarni alidu, dep oylaymen.”

Dilshat adiljanning hazir qeyerde tutup turuluwatqanliqi melum emes. Uning gérmaniyediki burunqi adwokati lé'o borgman “Gérmaniye dolqunliri” gha bergen melumatida dilshatning bu yil 13‏-öktebir küni sotqa chiqirilghanliqi, uning gérmaniyede qatnashqan namayishlar seweblik “Térrorluq” yaki “Bölgüchilik” bilen eyiblen'gen bolushi mumkinlikini bildürgen. Gérmaniye hökümiti ilgiri dilshat adiljanning iz-dérikini qilip, xitay hökümitidin uning qayturup bérilishini telep qilghan. Biraq gérmaniyening telipi hazirgha qeder emelge ashmighan idi.