Jewher ilham: “Dadam ilham toxtini nobél mukapatigha namzat körsetken kishilerge rehmet éytimen”

Muxbirimiz méhriban
2019.01.31
ilham-toxti-us-visa-pasport.jpg Uyghur ziyaliysi ilham toxti ependi öyide, pasportidiki amérika wizisini körsitip, ikki kün awwal amérikigha uchushqa temshelgende, saqchilar teripidin tutup qélinip, 12 sa'et soraq qilin'ghanliqini chüshendürmekte. 2013-Yili 4-féwral, béyjing.
AP

Xitay türmisidiki Uyghur ziyaliysi ilham toxti 29-yanwar küni amérika dölet mejlisi ezaliri teripidin nobél tinchliq mukapatigha namzat qilip körsitildi.

Melum bolushiche, 29-yanwar küni amérika dölet mejlisidiki marko rubi'o, kiristofir simit, richard bluméntal, koriy gardnér qatarliq jem'iy 13 neper awam we kéngesh palata ezasi nobél tinchliq mukapati komitétigha yollighan imzaliq mektupida Uyghur ziyaliysi ilham toxtining “Uyghur xelqining kishilik hoquqini qoghdash üchün xitay hökümitini özi belgiligen qanunlargha emel qilishqa chaqirghan. Ilham toxtining xitaydiki milletler ara chüshinishni ilgiri sürüsh üchün tinchliq bilen pa'aliyet élip barghan bolsimu, emma xitay hökümitining uni naheq halda ömürlük qamaq jazasigha höküm qilghanliqi” ni bayan qilghan.

Amérika dölet mejlisidiki 13 neper awam we kéngesh palata ezasi uni nobél tinchliq mukapatigha namzat qilip körsetken imzaliq xéti élan qilin'ghandin kéyin, 30-yanwar küni ilham toxtining amérikining indi'ana uniwérsitétida oquwatqan qizi jewher ilham radiyomiz ziyaritini qobul qilip, amérika dölet mejlisi ezalirining dadisi ilham toxtini 2019-yilliq nobél tinchliq mukapatigha namzat qilip körsetkenlikige alahide teshekkür éytti.

Jewher mundaq dédi: “Men aldi bilen 13 neper parlamént ezasining dadam ilham toxtini nobél tinchliq mukapatigha namzat körsitish heqqide nobél tinchliq mukapatini bahalash komitétigha imzaliq mektup yollighanliqigha teshekkür éytimen. Méning dadam ilham toxti Uyghur we bashqa musulman xelqlerning xitaydiki barawerlikni telep qilghan idi. U ularning xitaydiki kishilik hoquqi, hörlüki we qanuniy heq-hoquqlirining qoghdilishini telep qildi. U herqandaq zorawanliqqa qarshi idi. Men uning bu qétim nobél mukapatigha namzatliqqa körsitilishining uning erkinlikke chiqishigha yardimi bolushini ümid qilimen. Uning nobél tinchliq mukapatigha namzat körsitilishining yene Uyghurlargha téximu köp ümid élip kélishige tilekdashmen.”

Gérmaniyediki “Ilham toxtini qollash guruppisi” ning mes'uli enwerjan ependimu ziyaritimizni qobul qilip, öz teshekkürini bildürdi.

Enwerjan ependi bayanida ilham toxtining nobél tinchliq mukapatigha namzat qilip körsitilishining muhim ehmiyiti heqqide toxtilip, buning ilham toxtining erkinlikini eslige keltürüshte türtkilik roli bolidighanliqini tekitlidi.

Bu qétim amérika dölet mejlisidiki 13 neper awam we kéngesh palata ezasi uni nobél tinchliq mukapatigha namzat qilip körsetken imzaliq xétide yene Uyghur diyari weziyiti heqqidimu toxtalghan. Mektupta 2017-yilidin béri Uyghur élidiki weziyetning yenimu éghirlashqanliqi tilgha élin'ghan. Xitay hökümitining milyonlighan Uyghurni lagérlargha qamawatqan mushundaq bir shara'itta Uyghurlarning ilham toxtigha oxshash awazlargha yenimu zor éhtiyajliq ikenliki eskertilgen bu mektupta ilham toxtining nobél tinchliq mukapatigha eng layiq bir namzat ikenliki tekitlen'gen.

“Ilham toxtini qollash guruppisi” ning mes'uli enwerjan ependining qarishiche, ilham toxtining amérikining siyasiy sehniside tesirge ige shexsler teripidin namzatliqqa körsitilishi Uyghurlarning nöwettiki ehwali üchünmu zor ehmiyetke ige iken.

Téxi bir kün awwal, yeni 28-yanwar küni gherb elliridiki birqanche teshkilat bayanat élan qilip, ilham toxtini 2019‏-yilliq norwégiye “Rafto kishilik hoquq mukapati” gha namzatliqqa körsetkenlikini jakarlighan idi.

Uyghur ziyaliysi ilham toxti Uyghurlarning qanuniy heq-hoquqlirini ashkara telep qilghanliqi üchün 2014-yili 15-yanwar tutqun qilinip, shu yili 9-ayning 23-küni xitay hökümiti teripidin “Milliy qutratquluq we bölgünchilik” bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. Ilham toxti xitay hökümiti teripidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan bolsimu, emma bu 5 yildin buyan bir qatar nopuzluq xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha namzat qilip körsitilgen. Uninggha 2014-yili amérika qelemkeshler jem'iyiti teripidin “Barbara goldsmis erkin yéziqchiliq mukapati”, 2016-yili “Martén ennalis kishilik hoquq mukapati”, 2017-yili gérmaniyede “Wéymar kishilik hoquq mukapati” qatarliq dunyadiki nopuzluq mukapatlar bérilip, xitay hökümitidin uni shertsiz qoyup bérish telep qilinmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.