Xitay ziyaliyliri ilham toxtining türmide kishenlen'genlikini eyiblidi

7 - Séntebir küni ürümchide échilghan ilham toxti délosidin ilgiriki yighin'gha qatnashqan ikki adwokat ilham toxti ependining türmide putigha kishen sélinip, ten jazasigha uchrighanliqini ashkarilighandin kéyin, bu xewer xelq'ara metbu'atlarda jiddiy inkas qozghap qalmastin, belki xitay démokratliriningmu eyiblishige uchridi.

Tibet ayal yazghuchisi wo'ésér, xitay yazghuchisi wang lishung, kishilik hoquq pa'aliyetchisi xu jya qatarliqlar ammiwi tor béketliride murajet élan qilip, türme da'irilirining ilham toxtigha ten jazasi bergenliki we qanunigha xilap halda xitay mehbusliri arqiliq uninggha rohi we jismaniy jehettin zerbe bergenlikini eyiblep, tordashlarni ilham toxti sotining béyjingda échilishigha awaz bérishke, ilham toxtigha oxshash wijdan mehbuslirining ziyankeshlikke uchrash mesilisini eyibleshke chaqirdi.

Uyghurlarning qanuniy heq hoquqlirini telep qilghini üchün, xitay da'iriliri teripidin “Bölgünchilik, döletni parchilash”jinayetliri bilen eyiblinip, 8 aydin buyan tutqunda turuwatqan Uyghur ziyaliysi ilham toxtining, türme da'iriliri teripidin her xil usullar bilen rohi we jismaniy jehettin zerbige uchrishi, xitaydiki heqqaniyetni yaqlighuchi ziyaliylarning we kishilik hoquq aktiplirining eyiblishige uchridi.

Tibet ayal yazghuchisi wo'ésér özining tor békitide murajetname élan qilip, xitay ziyaliylirini tutqundiki ilham toxtining ehwaligha köngül bölüshke chaqirdi. Wo'ésér murajetnamide ilham toxtining adwokati li fangping ependi we yardemchi adwokat lyu shawyüen ependilerning bayanlirini neqil élip, tordashlarni ilham ependi türmide uchrawatqan rohi we jismaniy jehettiki qatmu - qat bésim we zerbilerge diqqet qilishqa chaqirghan.

Wo'ésér tordashlarni ilham toxtining türmidiki ehwaligha köngül bölüshke chaqirip:“Adwukat li fangpingning bildürüshiche, ilham ependi uninggha putidiki kishen sewebidin putining ikki qétim yiringlap ketkenlikini, emma putining aghriq azabidinmu bek, türme da'irilirining rohi jehettin zerbe bérishi uni qattiq azaplighanliqini bildürgen. Ular uning putidiki kishen yarisi yiringlap ketken, özi toxtimay yötilip turghan we ong teripi sanchip aghréydighanliqini bilgen turuqluq, uning türme doxturigha körünüshige yol qoymighan. Türmide ilham ependi mehbuslar érishishke tégishlik eng eqelli hoquqlardinmu mehrum qilin'ghan. Türme da'iriliri ayali teripidin ilham ependige ewetilgen xelq neshriyati neshr qilghan kitabni bérishni ret qilghan. Hetta da'iriler uning balilirining resiminimu bérishni ret qilghan. Türme da'iriliri adwokatlargha ilham toxtigha bu nersilerning bérilishini ret qilghanliqining sewebini, dölet mexpiyetlikini saqlash üchün dep sherhiligen. Ejiba, hökümet özi ashkara neshr qilghan kitabta yene néme mexpiyetlik bolsun? uninggha balilirining resimini bermesliktiki sewebmu dölet mexpiyetlikini saqlash üchünmu? tordashlar ilham ependi türmide uchrawatqan heqsizliqlargha diqqet qilayli” dep yazghan.

Béyjingdiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi xu jya öz murajitide adwokatlarning tirishchanliqi bilen ilham ependining sottin ilgiriki yighin'gha qatnashturulghanliqini, awokatlarning ghelibisi dep teripligendin bashqa, tordashlarni ilham ependi üstidin échilidighan sotni béyjingda échishni telep qilishqa awaz bérishke chaqirip mundaq yazghan: “Ilham ependining adwokati lyu shawyüen ependi, ilham ependining sottin ilgiriki yighin'gha qatnishalishi ularning tirishchanliqi netijiside qolgha kelgenlikini bildürüp, hoquqning küresh arqiliq qolgha kélidighanliqini tekitleptu. Adwokatlar yene qanuniy belgilimiler boyiche ilham ependining sotining béyjingda échilishini qolgha keltürüshke tirishiwatidu. Shundaq, hoquq küresh arqiliq qolgha kélidu. Eger adwokatlar ilham toxtining sottin ilgiriki yighin'gha qatnashturulushi kéreklikini qanuniy belgilimilerni otturigha qoyup telep qilmighan bolsa, sot uning bu yighin'gha qatnishishigha yol qoymighan bolatti. Heqqaniyetni yaqlighuchi dostlar, ilham toxtigha oxshash wijdan mehpuslirining qanuniy hoquqlirini qoghdashqa awaz qoshayli!”

Bir heptidin buyan, xelq'ara metbu'atlarda Uyghur ziyaliysi ilham toxtining bir aydin buyan türmide da'iriler teripidin putigha kishen sélinip jazaliniwatqanliqi heqqidiki xewerler bérilmekte. Erkin asiya radi'osi, b b s agéntliqi, amérika awazi qatarliqlarda bu heqte xewer we xewer analizliri bérilgen idi. Bügün yeni 11 - séntebir küni amérika birleshme agéntliq muxbiri béyjingdin bergen “Adwokat, xitay da'iriliri bölgünchilik bilen eyibligen az sanliq millet ziyaliysining putidiki kishenning bir ayghiche éliwétilmigenlikini ashkarilidi” serlewhelik xewiri bérildi. Xewerde ilham toxtining adwokati li fangpingning sözliri neqil élinip,“Uyghur millitidin bolghan bilim igisi ilham toxtining dawalinish telipi qopalliq bilen ret qilindi. Türme da'iriliri 9 - awghust küni ilham toxtining putigha salghan kishenni hetta u uxlighandimu éliwetmigen. Türmide ilhamning salametliki barghanche nacharlashqan, uning kamirda toxtimay yötilishi, bir kamirda yatidighan xitday mehbusliri bilen bolghan jidelning kélip chiqishigha seweb bolghan. Emma türme da'iriliri ilham toxtining késilini dawalitishigha yol qoymidi” dégen bayanlar bérildi.