Washin'gton shehiride “Qaratmiliqqa ige kishilik hoquq depsendichiliri we mutihem hakimiyet” témisida muhakime yighini ötküzüldi

Muxbirimiz sada
2018.12.14
Ben-Cardin.jpg Amérika kéngesh palata ezasi bén kardin.
Social Media

Dunyadiki xitaygha oxshash öz millitining kishilik hoquqigha éghir dexli-teruz qiliwatqan bir qisim döletlerning kishilik hoquq mesilisi xelq'aradiki qiziq nuqtilarning biri bolup kelmekte. Shuninggha egiship nechche ay burun amérika awam palatasi bilen kéngesh palatasining 17 neper ezasi tramp hökümitidin “Yer shari magnétskiy qanuni” arqiliq kishilik hoquq depsendichilikide közge körün'gen hökümet we xadimlargha chare qollinishni telep qilghan idi.

Izchil déyilip kéliwatqan “Yershari magnétskiy qanuni” ning amérika parlaméntida tonushturghuchisi amérika kéngesh palata ezasi bén kardin bolup, mezkur qanunni otturigha qoyghan we qanunlashturushqa seweb bolghan birdin-bir kishidur. 

Tünügün, yeni 13-dékabir küni amérika washin'gton shehiridiki istratégiye we xelq'ara tetqiqat merkizide “Qaratmiliqqa ige kishilik hoquq depsendichiliri we mutihem hakimiyet” témisida bir muhakime yighini ötküzüldi. Yighinning échilish murasimida amérika kéngesh palata ezasi bén kardin pütün dunyadiki zalim we diktator hökümetlerning insaniyetke qarshi ötküzüwatqan jinayetliri we shu jinayetning peyda bolushigha seweb bolghan hökümetlerni “Yershari magnétskiy qanuni” boyiche jazalash heqqide muhim söz qilghan. 

Bén kardin sözining bashlanmisida amérikining tereqqiyati üchün xizmet qiliwatqan kishilerning öz aldigha muhim tutup qilidighan xizmetliri barliqi, emma kishilik hoquq mesilisi ularni bir yerge jem qilghanliqi, shu arqiliq kishilik hoquqni qoghdashta heqiqiy bir dostluq sistémisining ornitilghanliqini bayan qilip ötti. 

Bén kardin sözi dawamida töwendiki nuqtini alahide tekitlep ötti: “Dunyadiki nurghun kishiler amérikini iqtisadiy we herbiy küchi seweblik dunyagha rehberlik qilalaydighan haletke kelgen, dep oylaydu. Halbuki, bizning dölitimizning hazirqidek küchlinishi öz qedir-qimmitimizni sehnige élip chiqish arqiliq bashqa ellerdiki xelqlerge qandaq qilghanda bir démokratik jem'iyetni berpa qilghili bolidighanliq heqqide aktip énérgiye tarqatqanliqimizdin bolghan.” 

Analizchilar izchil nöwettiki kishilik hoquq depsendichiliki mesiliside amérika we yawropa elliridin bashqa döletlerning inkassiz turuwélishi, hetta shu xildiki diktator hökümetning qilmishlirini eyibleshte yoq, uni téximu qollap bérishi bu mesilining pütün dunya étirap qilghan mesile bolushida éghir tosalghu bolidighanliqini eskertip kelgen idi. 

Mezkur nuqtida bén kardin ependining bergen yeküni heqiqeten diqqet qilishqa erziydu. U sözide dunyadiki nechche on, nechche yüz hettaki nechche milyon xelqning kishilik hoquq depsendichilikini bashtin kechürüshi xelq'araliq heriket qollinishta yétip-ashqudek pakit bolalaydighanliqini nuqtiliq tekitlesh arqiliq kishilerni bu xil insaniyliqqa xilap qilmishni choqum pash qilishqa righbetlendürdi. 

Bén kardin ependi nutuq dawamida özining “Yershari magnétskiy qanuni” ni tonushturushtiki asasliq sewebnimu tepsiliy chüshendürüp chiqti. Uning déyishiche, rusiyelik bir adwokat sodigha munasiwetlik bir déloni ishlesh jeryanida rusiye hökümitining chiriklikini bayqap qalghan hem uni yuqiri derijilik xadimlargha inkas qilghan. Netijide hökümet tereptin tutqun qilinip türmige tashlan'ghan iken. Bén kardin ependi mushu weqening özining mezkur qanun layihisini otturigha qoyushta righbetlendürüsh rol oynighanliqini izahlap ötti. 

Nutuq axirlishishi bilenla tamashibinlar özlirige müjmel bolup qalghan nuqtilarda bén kardin ependidin so'allarni soridi. Eng awwal amérikidiki Uyghur pa'aliyetchi roshen abbas xanim söz élip, bén kardin ependining kishilik hoquqni qoghdashta körsitiwatqan tirishchanliqlirigha bolghan rehmitini bildürdi. Arqidinla Uyghur diyaridiki 20 milyon Uyghur xelqining xitay hökümitining basturushigha uchrawatqanliqi, uning ichidiki ikki milyondin artuq xelqning atalmish “Jaza lagéri” da tutup turulushini tilgha élip, mushundaq éghir basturushni peyda qilghanlargha “Yershari magnétskiy qanuni” ni qandaq emeliyleshtürüsh kérekliki heqqide so'al tashlidi. 

Buninggha bén kardin ependi keskinlik bilen roshen abbas xanimning pikrige tamamen qoshulidighanliqini bildürüp, Uyghur diyari heqqide amérikida téxi “Yer shari magnétskiy qanuni” ning resmiy maqullanmighanliqini eskertip ötti. 

U munularni bildürdi: “Men sizning pikringizge tamamen qoshulimen. Uyghur rayoni heqiqeten “Yershari magnétskiy qanuni” ni toluq emeliyleshmigen bir rayon, biz bu qanunning u rayonda emeliylishishi üchün küch chiqirimiz.”

Arqidin bir xitay muxbir xitay we Uyghur rayonidiki kishilik hoquq weziyitining künsayin nacharlishiwatqanliqini tilgha élip, mezkur qanunning néme üchün bu jaylarda omumlashmighanliqi, buni emeliyleshtürüsh kimning mejburiyiti ikenliki shundaqla bu qanunning yürgüzülüshidiki ölchem heqqide so'al tashlidi. 

Yuqiriqi so'algha bén kardin ependi mundaq jawab berdi: “Nöwette bu qanunni emeliyleshtüridighan bir organ bar, biraq ular köp ehwalda shu rayondiki dölet ministirliridin buyruq alidu. Bizning qilishqa tégishlik ishimiz herqaysi organlarning iqtidarini yuqiri kötürüsh. Biz xitay hökümitining rayonda élip bériwatqan kishilik hoquq mesilisige toluq diqqet qilip kételmiduq. Biz ölchemleshken bir usul arqiliq bu qanunning herqaysi rayonlarda toluq emeliylishishini xalaymiz,”

Pa'aliyet axirida biz roshen abbas xanimni ayrim ziyaret qilduq. U bén kardin ependining pütün dunya anglap turuwatqan mushundaq bir chong yighinda Uyghurlarning kishilik hoquqini depsende qiliwatqan xitay hökümitining “Yer shari magnétskiy qanuni” boyiche jazalinishining heq ikenlikini delillishidin nahayiti memnun bolghanliqini bildürüp, “Nöwette ‛yer shari magnétskiy qanuni‚ amérika, kanada we awstraliye parlaméntida otturigha qoyuluwatidu. Mushundaq bir qanun arqiliq xitay emeldarlirini jazalash nöwettiki eng konkrét bir ish. Men Uyghur diyarida tutulghan hedemning mesilisi arqiliq pütün sherqiy türkistanda zulum chékiwatqan kishilerning awazini dunyagha anglitimen,” dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.