Türkiye asasiy qanun mehkimisi perhatjan ghopurning waqitliq “Xitaygha qayturulmasliqi” ni qarar qilghan
2019.01.11
Milyonlighan Uyghur we bashqa yerlik milletlerning xitay hökümiti teripidin lagérlargha qamilip, ularning diniy étiqadi, tili, hetta milliy kimlik mewjutluqimu tehditke uchrawatqan bir peytte türkiye hökümitining xitay bilen her tereplime hemkarliqini ashurush üchün Uyghurlar uchrawatqan zulumlargha sükütte turushi Uyghurlarni meyüslendürmekte. Emma türkiyening istanbul shehiridiki atatürk xelq'ara ayrodromida yéqinqi 3 aydin béri tutup turuluwatqan 11 neper Uyghur musapir 30-dékabir küni qoyup bérilip, türkiyege kirishke yol qoyulghanliqi Uyghurlarning könglige bir'az melhem bolghan idi.
Halbuki, yéqinqi künlerde türkiyediki bezi Uyghurlarning tuyuqsiz tutqun'gha uchrawatqanliqi we ularning xitaygha qayturulidighanliqigha da'ir xewerlerning peyda bolushi Uyghurlarni qaytidin ensizlikke salmaqta iken.
Bu heqte saniye isimlik istanbulda yashawatqan bir yash Uyghur ayalning radiyomizgha inkas qilishigha qarighanda, saniyening 4 yash we 2 yérim yashliq ikki balisining atisi, 38 yashliq yoldishi perhatjan ghopurni shu jay waqti-2018yili-12-ayning 26-küni kech sa'et 10 din ashqanda qoralliq basturup kirgen türk saqchiliri tutqun qilip élip chiqip ketken. Deslep safaköy saqchixanisigha solan'ghan perhatjan-1 ayning-3 küni chanaqqel'ediki chégradin chiqirilidighan köchmenlerni tutup turush ornigha yötkigen.
Érining pütünley gunahsiz ikenlikige, uqushmasliq bolghinigha ishinidighan saniye éri tutqun qilin'ghan künning etisila adwokat tutqan bolup, érini qoyup bérish we xitaygha qayturmasliq heqqide erz qilghan iken.
Saniye éri heqqide mehkimige sun'ghan erzining-1ayning-4 küni sülhi mehkimisi teripidin ret qilin'ghanliqi toghrisida qararnamini qoligha alghanliqini bildürdi.
Saniye we uning éri perhatjan shinjang uniwérsitétini püttürgen aliy melumatliq Uyghurlar bolup, ular héchqachan türkiye qanunigha xilap ishlar bilen shughullinip baqmighan iken. Bu ularning tunji qétim türk saqchilirining bundaq qattiq mu'amilisige uchrishi iken. Saniye yene éri bilen oxshash künde tutulghan bashqa Uyghurlarningmu barliqidin xewer tapqan.
Biz türkiyediki tutqun qilin'ghan Uyghurlarning sani, ularning tutulush sewebliri we ularning xitaygha qayturulush éhtimalliqining qanchilikliki heqqide tepsiliy melumat élish üchün chanaqqel'e we istanbuldiki köchmenler idarisi shundaqla tutup turush orunliri bilen alaqileshken bolsaqmu, lékin jawab alalmiduq.
Saniyening adwokati melek xanim ziyaritimizni qobul qilip, saqchilarning perhatjanni “Térror” gumani bilen tutqanliqini bildürdi.
Melek xanim ikkinchi qétim, yeni-9 yanwar, türkiye asasiy qanun mehkimisige sun'ghan perhatjanning xitaygha qayturulmasliqi we we derhal qoyup bérilishi heqqidiki erzige bügün, yeni-10 yanwar jawab alghanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Asasiy qanun mehkimisi bügün deslepki qararini qolimizgha berdi, qararda perhatjan hazirqi weziyette xitaygha qayturulghan teqdirde uning hayatining xewpke uchraydighanliqi we a'ilisige élip kélidighan zerbilerni közde tutup hazirche xitaygha qayturulmasliq qarari éliniptu. Emma qoyup bérilish telipimiz ret qiliniptu. Bu heqte eyibleshlerge asasen munasiwetlik délogha qarap chiqip sot netijisi arqiliq qarar bérilidiken. Qanun boyiche tekshürülüp bir terep qilin'ghan'gha qeder perhatjanning tutup turulushi muwapiq körülgen iken. Shunga hazirqi dewa netijiside perhatjanning xitaygha qayturulidighanliqi heqqidiki istanbul sülhi mehkimisining deslepki qarar emeldin qaldi, qalghinini sotning tereqqiyati belgileydu.”
Saniyening érini sürüshtürüsh jeryanida bashqilardin anglishiche, türkiyede yéqindin buyan her xil sewebler bilen tutqun qilin'ghan Uyghurlarning sani xéli köp iken. Parlaméntidiki öktichi partiyelerdin “Iyi”, yeni “Yaxshi” partiyesi, Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisini parlaméntta otturigha qoyup, xitay hökümitini eyiblesh bilen birlikte türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa chaqirghan. Uningdin bashqa tutqun qilin'ghan Uyghurlarning qoyup bérilishide “Iyi” partiyesidin bolghan parlamént ezaliri belgilik rol oynimaqta iken. Halbuki yéqinda “Iyi” partiyesining istanbul millet wekili yawuz aghirali'oghlining imzasi bilen türkiye parlaméntida Uyghur élidiki milyonlarche kishi qamalghan lagérlarni we xitay hökümitining rayonda yürgüzüwatqan zulumini sürüshte qilishqa munasiwetlik bir teklip layihisi parlaméntqa sunulghan iken. Emma aq partiyining ret qilishi, milletchi heriket partiyesining terepsiz turuwélishi netijiside bu teklip layihisi ret qilin'ghan idi.
Yéqinda özining xitaygha qayturulidighan köchmenlerni tutup turush ornidin qoyup bérilgenlikini bayan qilghan bir Uyghur türkiye alahide halet élan qilghan bulturdin bashlap bezi Uyghurlarning tutulghanliqidin xewiri barliqini, öziningmu besh-alte ay ilgiri tuyuqsiz we sewebsiz qoralliq saqchilar teripidin istanbulda tutqun qilin'ghanliqini bayan qildi. U shu qétim 30 nechche kün tutup turulup kéyinche aqlinip qoyup bérilgen iken. Uning bildürüshiche, özige oxshash namelum kishiler teripidin shikayet qilinip tuyuqsiz tutqun'gha uchrighan we xitaygha qayturulmaqchi bolghan Uyghur tutqunlar tutup turush ornigha apirilghan teqdirdimu, melum mezgildin kéyin qoyup bérilgen. U yene bu xil qanunsiz köchmenlerni tutup turush orunliridin öz döletlirige qayturulghanlar arisida hazirghiche Uyghurlardin qayturulghanlarni anglap baqmighanliqini bildürdi.
Igilishimizche, xitay lagérlarni qurushqa bashlighandin buyan türkiyege bérip qaytqan we yaki türkiyedikiler bilen munasiwiti bolghan Uyghurlarni köplep teqipke élishqa bashlighan. Buning bilen türkiyege yerlishishni qarar qilghan Uyghurlarning ilgiriki yillargha sélishturghanda köpeygenliki melum.
Türkiye ichki ishlar ministiri sulayman soylu ependi 28-dékabir küni tarqatqan twittér uchurida türkiyede iqamet bilen turuwatqan Uyghurlar sanining 20 ming ikenlikini yazghan. Türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliridin igilishimizche, ming etrapida Uyghurning iqamiti téxi hel bolmighan bolup, ular 2019-yilida Uyghurlarning wetendashliq ishini hel qilishqa dawamliq tirishidighanliqini bayan qildi.
Saniye balisi we a'ilisidin ayrilip, chanaqqel'ediki chégradin chiqirilidighan köchmenlerni tutup turush ornigha qamalghan éri perhatjan ghopurning hazirche xitaygha qayturulmaydighanliqidin azraq bolsimu köngli tin'ghan bolsimu, lékin yoldishining teqdiri téxiche éniqsiz iken. Perhatjanning teqdiri üstidiki sotning axirqi qarari chiqirishigha melum mezgil kétishi mumkin iken.