Алмутадаики уйғурлар “матәм күни” дә хитайниң уйғурларға қаратқан сияситини әйиблиди

Мәлумки, буниңдин бир нәччә йил илгири дуня уйғур қурултийи хитайниң дөләт байрими 1-өктәбир күнини уйғур хәлқи үчүн “матәм күни” дәп елан қилған иди.

Әнә шуниңдин буян дуняниң башқиму мәмликәтлиридә яшаватқан уйғурлар билән бир қатарда қазақистандики уйғурларму паалийәт өткүзүп, униңда коммунистик хитай һөкүмитиниң уйғур диярида елип бериватқан бастуруш сияситигә наразилиқ билдүрмәктә. Бу йилқи паалийәт болса, уйғур елидики бу сиясәтниң һәддидин ашқан бир вақтиға тоғра кәлмәктә. Шу мунасивәт билән 30-сентәбир күни алмута шәһириниң султанқорған мәһәллисидики “арзум” рестораниға җәм болған уйғурлар хитайниң сияситини қаттиқ әйиблиди. Униңға алмута шәһири вә наһийәләрдин кәлгән вәкилләр болуп, 100 ошуқ адәм қатнашти.

Мурасимда алди билән азадлиқ, әркинлик йолида қурбан болғанларниң роһиға атап қуран тилавәт қилинди. Андин кейин яш паалийәтчи адиләм мәсимҗан “1-өктәбир матәм күни” темисида доклат қилди. У өз доклатида хитай һакимийитиниң 1949-йилдин тартип та бүгүнгичә уйғур елидә елип барған сиясити, униң ақивәтлири, уйғур вә башқиму хәлқләрниң хитайниң бу сияситигә қарши қиливатқан наразилиқлириниң түп мәқсити һәққидә тохталди.

Андин сөзгә чиққан сиясәтшунас қәһриман ғоҗамбәрди хәлқара вәзийәт, хитайниң уйғур елидики миллий сиясити һәмдә дуня уйғур қурултийиниң бир ай ичидә елип барған паалийәтлири һәққидә тәпсилий мәлумат бәрди.
Мурасимда сөзлигән алмута вилайитиниң челәк йезисидин кәлгән вәкил абдуқәйюм ахуноф, дуня уйғур қурултийиниң маарип комитети башлиқи дилнур қасимова, “туран дуняси” җәмийәтлик фондиниң мудири карлин мәхпироф вә башқилар уйғур елидики вәзийәт, бирлик, иттипақлиқ һәққидә өз пикирлирини оттуриға қойди.

Радиомиз зияритини қобул қилған алмута шәһиридә нәшр қилинидиған “еһсан” журнили тәһрират бөлүминиң әзаси сәдирдин аюпоф әпәнди уйғурлар бүгүнки вәзийәттә немиләргә чоң көңүл бөлүш керәкликини көрситип, мундақ деди: “уйғурларниң бешиға кәлгән бүгүнки күндики зулум биз үчүн чоң бир синақ. Мушу залимларниң зулумиға қарши биз көңүлдикидәк һәрикәтләрни қилалмайватимиз. Мәсилән, биринчи қилидиған һәрикитимиз иттипақлишишимиз керәк. Иккинчи, бир аваз билән шуларға қарши туруп, җаваб қайтурушимиз керәк. Бирақ бүгүн тәшкилатлар яки өзара болсун, чүшәнмәсликләр бар. Шундақла вәтәнгә, милләткә болған көзқаришимизни аҗизлаштурувалдуқ.”

Сәдирдин аюпоф пәқәт бирлик вә иттипақлиқ арқилиқ бирәр мәқсәткә йетишкә болидиғанлиқини тәкитлиди. У йәнә қазақистанлиқ уйғурларниң өзиниң саниға вә күчигә нисбәтән бу йөнилиштә актип паалийәт елип баралмайватқанлиқидин әпсуслинидиғанлиқини оттуриға қоюп, мундақ деди: “биз өз давайимизни дурус йәрләргә йәткүзүш үчүн күрәшниму өз җайида қилалмайватимиз. Шуниң үчүн қазақистандики уйғурларға дәйдиғинимиз, мән йетим һаләттә яшашқа разимәнму яки әнә шу вәтәнпәрвәрләрниң күчигә күч қошушум керәкму дегән мәсилә үстидә ойлинип, орнидин дәс қопушини үмид қилимиз. ”

Зияритимизни қобул қилған яш паалийәтчи адиләм мәсимҗанниң пикричә, уйғурлар 69 йилдин буян хитай һөкүмитиниң қаттиқ бесим сиясити астида яшап кәлмәктикән. Һазирқи күндә хитай һөкүмитиниң уйғурлар вә башқиму мусулман хәлқләргә қиливатқан зорлуқ-зомбулуқ әң чекигә йәткән икән. У хитайниң буниңдики асасий мәқситигә тохтилип, мундақ деди: “хитай ана тилимизни чәкләш, миллий маарипимизни хитайлаштуруш, мәдәнийитимизни, әдәбиятимизни йоқитиш, әсирләр бойи итаәт қиливатқан динимиздин чекиндүрүш, тарихий ядикарлиқлиримизни уҗуқтуруш қатарлиқларни елип бериватиду. Қисқиси, һазир хитай коммунистик һөкүмити аталмиш ‛тәрбийәләш лагерлири‚ арқилиқ уйғурларни вә башқиму қазақ, қирғиз охшаш түрк-мусулман милләтләрниң ‛меңисини ююп‚, уларни коммунистик идийәдә тәрбийәләш, уларниң миллий өзгичиликини, миллий роһини, ғурурини түп асасидин өчүрүп ташлаш һәрикәтлирини қиливатиду. Бизниң атақлиқ зиялийлиримизни, милләтпәрвәр затлиримизни чәттин қамап, һәтта җисманий йоқитишқа киришти. Шуниң үчүн биз пүткүл дунядики уйғурлар вә башқиму хәлқләр билән бирликтә һазирқи хитайниң вәтинимиздә йүргүзүватқан сияситини қаттиқ әйибләймиз.”

Адиләм мәсимҗан сөзиниң ахирида хәлқара һоқуқ қоғдаш тәшкилатлиридин уйғур диярида болуватқан адаләтсизликләрни қаттиқ тәкшүрүп, буниңға сәвәб болуватқан даириләрни җавабкарлиққа тартишни тәләп қилидиғанлиқини билдүрди.