Quddus asim: “Xitay méni puqraliqidin chiqiriwetsun!”

Bu yil 29-yanwardin bashlap Uyghur élining pichan nahiyiside “Men xitay puqrasi, men partiyelik” dégen témida 100 ming kishilik qesemyat pa'aliyiti ötküzülgen. Bu pa'aliyet mezkur nahiyediki 11 yézigha qarashliq 95 kentte düshenbilik bayraq chiqirish murasimi bilen birlikte tamamlan'ghan. Öz élide mehbustek kön körüwatqan Uyghurlar puqraliq qesimi we partiyige sadaqet qesimige zorliniwatqan mushundaq bir chaghda muhajirette yashawatqan Uyghurlarning xitay elchixanilirida tégishlik resmiyetlerni béjirelmey, hoquqlardin behrimen bolalmay, puqraliqtin waz kéchishni telep qilishi küchlük bir sélishturmini hasil qilidiken.

Türkiyede yashawatqan quddus asim ependi radiyomizgha téléfon qilip, xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan qattiq qol siyasetlirige naraziliq bildürüsh, xitay hakimiyitidin chek-chégra ayrish shundaqla xitay puqraliqtin chiqip kétishni qarar qilghanliqini bildürdi.
Quddus asim bir qanche yildin béri türkiyede yashawatqan bolup 2016-yilning axirida toy xéti we munasiwetlik resmiyetlerni béjirish üchün xitay elchixanisigha barghan bolsimu, emma türlük bahane-sewebler bilen ret qilin'ghan. Yéqinqi aylarda yüz bériwatqan qara-qoyuq tutqun qilish, éghir jazagha höküm qilish we ölüm weqeliri uni xitay hökümitining adaletsizliklirige qarshi ashkara bayanat élan qilishqa mejbur qilghan. 

Quddus asim ependi, nöwette chet'ellerde puqraliq hoquqi qoghdalmaqta yoq, insaniy hoquqi depsende qiliniwatqan Uyghur muhajirlargha zulumgha qarshi turushta ülge bolush üchün xitay puqraliqidin chiqip kétishni ashkara élan qilishni qarar qilghan. U bundin kéyin özi bash bolup xitay hökümitining kishilik hoquq depsendichiliklirini ashkara pash qilidiken we kishilerni namayish qilish, her qaysi ellerdiki kishilik hoquq teshkilatlirigha mektup yollash, dunyadiki xristi'an, islam, yehudiy we budda dini teshkilatlirigha muraji'etname ewetish qatarliq shekiller bilen heriketke ötüshke tewsiye qilidiken.

Eslide quddus asim ependi öz ishi bilen tinch-xatirjem yashashni tallighan bolsimu, lékin Uyghur élidin kéliwatqan her künlük shum xewerler uni heriket qilishqa ündigen iken.

Quddus heqqaniyet üchün des turushni, adalet üchün meydan'gha chiqishni ibadet dep qaraydiken. Uning qarishiche, xitay Uyghur xelqige milliy qirghinchiliq siyasiti yürgüzüwatqan bolup, mushundaq bir hakimiyetning pasportini sükütte kötürüp yürüsh zulumgha shérik bolghanliqqa barawer iken. 

Xitay hökümitining Uyghur élida yürgüzüwatqan zorawan siyasiti we Uyghur xelqini millet süpitide mehbusluqqa mehkum qiliwatqan adaletsizlikige qarshi pa'aliyetke ötken türkiyediki yene bir Uyghur dewager abduraxman hesenmu öz herikitini bir insaniy burch, oghulluq qerz we musulmanliq perz dep qaraydiken.

Xewerlerge qarighanda, 2017-yili apréldin buyan Uyghur élida ziyaliylar, dini zatlar, sen'etkarlar we bir qisim emeldarlar türlük bahaniler bilen tutqun qilin'ghan. Bazfiyd, birleshme agéntliq, “Wolstrit zhurnili” qatarliq metbu'atlarning xewirige qarighanda, Uyghur éli “Üsti ochuq türme” ge aylandurulghan. 2018-Yili 25-yanwar küni kishilik hoquqni közitish teshkilatining tetqiqatchisi maya wangning “Muhapizetchi” gézitige éytishiche, Uyghur élidiki atalmish “Yépiq terbiyilesh merkizi” ge qamalghanlarning sani 800 mingdin ashidiken. Uyghurlar duch kéliwatqan bu qismetlerge qarshi bir qisim Uyghur ziyaliylar “Mesh'el guruppisi” namida pa'aliyetke ötüp birleshken döletler teshkilati, yawropa birlikige oxshash chong xelq'ara teshkilatlargha muraji'etname sunushqa bashlighan bolsa, Uyghur xanim-qizliri “Bir qedem, bir awaz” dégen témida heriket pilanlawatqan idi. Mushundaq peytte abduraxman hesen we quddus asimgha oxshash dewagerlerning zulumgha shahit bolup meydan'gha chiqishi ziyaliylargha medet bolmaqtiken.