Ши җинпиңниң америка зияритидин кейинки икки дөләт мунасивитигә баһалар

Хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң америкиға қилған рәсмий зиярити икки дөләт арисида техника җасуслуқи, пул қиммити вә җәнубий деңиз мәсилиси түпәйлидин сүркилишләр күчәйгән мәзгилгә тоғра кәлди. Шу сәвәбтин икки дөләт рәһбәрлири оттурисидики учришиш вә кәп чиқидиған нәтиҗиләр көзәткүчиләрниң диққәт мәркизигә айланған иди. Бирақ, нурғун көзәткүчиләр бу икки рәһбәрниң учришишидин кейин бир өзгириш һасил болидиғанлиқиға гуман билән қаримақта. Улар мулаһизилиридә, икки дөләт оттурисида нурғун пәрқләр вә зиддийәтләр мәвҗут бир шараитта, бундин кейин “ортақ земин һазирлаш” ниңму қейин болидиғанлиқини билдүргән.

Хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң америка сәпири ватикан попи фиранчисниң вашингтондики дағдуғилиқ зиярити һәм шундақла хитайға қарши намайишларниң көләңгиси астида башлиған иди. Икки тәрәп арисидики учришишларда америка тәрәпниң өзи җиддий дәп қараватқан интернет бихәтәрлики, җәнубий деңиз мәсилиси вә иқтисад мәсилилирини җиддий рәвиштә оттуриға қойидиғанлиқи дейилгән болсиму, әмма буниң нәтиҗисигә болған үмид интайин сус. Бу һәқтә елан қилинған мулаһизиләрниң көпидә икки дөләт рәһбириниң учришишидин конкрет бир нәтиҗә чиқмайдиғанлиқи баян қилинди. С н н телевизийисиниң бу һәқтә бәргән хәвиридин мәлум болушичә, вашингтонниң бу учришишлардин күтүватқан нәтиҗисини омумйүзлүк һалда төвән вә һәтта йоқ дейәрлик дәп қарашқа болидикән.

С н н телевизийиси бу һәқтә мундақ дегән: америка президенти барак обама хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң шәрипигә җүмә күни ахшими дөләт зияпити бәрсиму, бу хил мурасим-рәсмийәтләр икки тәрәп оттурисидики җиддий мәсилиләрни йошуруп қалалмайду. Икки дөләт мунасивити бейҗиңниң җәнубий деңизда игилик һоқуқини илгири сүрүши, интернет һуҗумлиридики мәсулийити, һәрбий җиддийликләр, сода ихтилаплири вә кишилик һоқуқ мәсилиси сәвәблик хәтәрлик һалға кәп қалди. Шуңа бу учришишларға болған үмидниң азлиқи һәйран қаларлиқму иш әмәс. Икки тәрәпниң юқиридики мәсилиләрни сөзлишидиғанлиқи ениқ болсиму, әмма һечким униңдин нәтиҗә чиқидиғанлиқиға ишәнмәйду. Әксичә һазир вашингтонда бизниң хитай билән болған мунасивәтлиримизгә қайтидин қарап чиқидиған вақтимиз келип қалдиму-қандақ, дегән муназирә башлинип кәтти.

Дәрвәқә, һазир америкида давам қиливатқан президентлиқ сайламлирида намзатлар қизғин муназирилишиватқан темиларниң бириму америкиниң хитай сиясити. Президент намзатлириниң көпинчиси обаманиң хитайға йүргүзгән сияситини тәнқид қилип, өзлири президент болған тәқдирдә хитайға қаттиқ қол болидиғанлиқини билдүрүшмәктә. Бу қетим ши җинпиңниң зиярити җәрянидиму бир қисим намзатлар өзлириниң қарши мәйданини ипадилиди. Мәсилән, җумһурийәтчи намзатлардин марко рубию, доналд трумп, бән карсонлар һәммиси америкиниң һазирқи хитай сияситини тәнқид қилғучилардур. Марку рубию бу қетим обаманиң ши җинпиңни дөләт зияпити билән күтүвелишини тәнқид қилип “дөләт зияпити дегән америка билән охшаш қиммәт қарашқа игә болғанларға берилиши керәк” деди. Җумһурийәтчи бән карсон болса “дөләт мәнпәәти” журнилида мәхсус мақалә елан қилип, америкиниң йиллардин буян хитайға хата сиясәт йүргүзүп, хитай алдида аҗиз орунға чүшүп қалғанлиқини билдүрди вә өзи президент болған тәқдирдә хитайға қандақ тақабил туридиғанлиқини төвәндики нуқтиларға йиғинчақлап чиқти. Йәни, америкиниң асиядики һәрбий мәвҗутлуқини давам қилиш, америкиниң райондики һәрбий шериклирини қоллаш вә улар билән һәмкарлишиш, хитайниң әхмиқанә игилик һоқуқ дәталашлириға риқабәт елан қилиш, хитайға иқтисадий җаза йүргүзүш, тор һуҗумлириға вақтида зәрбә бериш қатарлиқлар.

С н н телевизийисиниң хәвиридин қариғанда, хитайға қарита қаттиқ қол болуш тәшәббуси пәқәт җумһурийәтчи әзалар ичидила болупла қалмастин, демократ партийә намзатлири ичидиму кәң йейиливатқан болуп, вәзийәт анализчилири 2016-йилидики сайламда мәйли қайси партийә утуп чиқишидин қәтийнәзәр, америкиниң бундин кейинки хитай сияситиниң һазирқидин қаттиқ болидиғанлиқини мөлчәрлимәктикән.

Вал ситрит журнилида елан қилинған мулаһизидә ейитилишичә, бәзи көзәткүчиләр, хитай йеңи америка президентиниң өзигә қаттиқ қол болидиғанлиқини билгәчкә, обаманиң һазирқидәк юмшақ вақтидин пайдилинип туруп игилик һоқуқ дәталишини қанчилик қилалиса шунчилик қиливалмақчи болуватиду, дәп қарайдикән. Уларниң қаришичә, бундин кейин хитай өзиму иқтисадий вә сиясий мәсилилири түпәйлидин америка билән яхши мунасивәт орнитишқа мәҗбур болидикән.

Хитай дөләт рәиси ши җинпиң бу қетим америкидики зиярити мәзгилидә қилған сөзидә, хитай иқтисадиниң йәнә 7 пирсәнтлик рәқәм билән өрләшни давам қилидиғанлиқини ейтқан болсиму, иқтисад анализчилири ши җинпиңниң бу сөзини “қуруқ по” дәп қариған. Америкилиқ иқтисадшунас андру тилтонниң вал-стрит журнилиға ейтишичә, хитай иқтисади аллиқачан 6 пирсәнт чүшүп кәткән болуп, буниң әң аз дегәндә бир қанчә йил давам қилидиғанлиқи мөлчәрлинип болған. Униң үстигә, хитайдики пайда яратмайдиған зор типлиқ дөләт карханилирини тақаш әмәлийләшкән тәқдирдә, нурғун киши ишсиз қалидиған болуп, зор миқдардики ишсизлиқ истималға тәсир йәткүзүш билән бирликтә, һазир мәбләғ салғучиларниңму хитай базириға болған ишәнчи төвәнләп кәткән. Шуңа көзәткүчиләр, ши җинпиң буни аз дәп америка билән болған мунасивитиниму бузувалса өзигә пайда болмайдиғанлиқини билгәчкә, бундин кейин бәкрәк маслишишчан сиясәт қоллиниду, дәп қарайдикән. Гордон чаңға охшаш анализчилар болса, хитай һәр җәһәттин кризисқа петип қалғанлиқи үчүн уни оңшашниму мумкин әмәс, дәп қарайду. Шуңа у бу һәқтә күндилик хәвәрләр гезитидә елан қилған мулаһизисидә, америкиниң хитай билән “ортақ земин” тапмиз дәп олтурмаслиқи керәкликини, хитайға кәскин болуши керәкликини, хитайниң әмди оюнни хәлқараниң қаидиси бойичә ойнайдиған вақти йетип кәлгәнликини билдүргән.