Ilshat hesen: soqmaq weqesidiki Uyghurlarni jazalash milliy kemsitishning bir xil ipadisi

Bultur 12 - ayda xitayning jéjyang ölkiside yüz bergen soqmaq satidighan Uyghurlar bilen xitay xéridarliri otturisidiki jédel we bu jédeldin kéyin 16 neper Uyghurgha tölem tölinip, ularning yurti xoten'ge qayturulush weqesi bir mezgil xitay tor béketliridiki ghulghuligha seweb bolghan idi.

“Xoten géziti” ning ötken heptidiki xewiride bultur jéjyangda yüz bergen “Soqmaq weqesi” seweblik yurtlirigha qayturulghan 16 kishige xoten nahiyiside qaytidin chare körülüp, eyni chaghda jéjyangda ulargha bérilgen tölem pulning artuq qismi qayturuwélin'ghanliqi xewer qilin'ghandin kéyin, bu weqe qaytidin xitaydiki tor béketliride munazire témisigha aylinip da'irilerning qilmishi eyiblendi. Amérikidiki siyasi analizchi ilshat hesen ependi soqmaq weqesi heqqide öz qarishini otturigha qoyup, da'irilerning soqmaq weqesidiki Uyghurlarni jazalishining Uyghurlargha qaritilghan milliy kemsitish siyasitining yene bir ipadisi ikenlikini ilgiri sürdi.

Yéqinda xoten nahiyilik hökümet da'iriliri bultur 12 - ay mezgilide jéjyang ölkiside xitay xéridarliri bilen soqmaq satidighan Uyghur tijaretchiliri otturisida yüz bergen majiradin kéyin, yurtigha qayturulup kélin'gen 16 neper Uyghurning xotende qayta jazalan'ghanliqini xewer qildi.

Xewerde déyilishiche, soqmaq tijariti bilen shughullinidighan bu 16 kishige ayrim - ayrim halda bir yildin besh yilghiche tijaret qilishqa ruxset qilinmaydighanliqi uqturulghan. Buningdin bashqa yene eyni chaghda xéridarlar bilen bolghan jédel seweblik jéjyang ölkisi yü'éyang nahiyiside soqmaq satqan mezkur Uyghurlarning her biri üchün tölep bérilgen 8500 som tölem pulining 5525 somining qayturup élin'ghanliqi bayan qilin'ghan.

Amérikidiki Uyghur siyasi analizchilardin biri ilshat hesen ependi xoten da'irilirining bu qilmishi heqqide öz qarishini bayan qilip, tenqidiy pikirlirini otturigha qoydi.

Ilshat ependi xoten da'irilirining Uyghur tijaretchilirige eyni chaghda tölep bérilgen tölem pulni qayturuwalghandin bashqa, ularning bir yildin besh yilghiche bolghan ariliqta sirtqa chiqip tijaret qilinishigha yol qoymighanliqi xitayning özide belgilen'gen eng eqelli qanuniy hoquq belgilimilerge buzghunchiliq qilish ikenlikini otturigha qoyup, Uyghurlarning yashash we tirikchilik qilishtin ibaret eng eqelli heq - hoquqiningmu tartiwéliniwatqanliqini ilgiri sürdi.

Ilshat ependi sözide yene, mezkur 16 kishining tirikchilik yoli üzüwétilip,yurtigha qayturulghandin kéyinmu ularning qaytidin jazalinishi, “Uyghurlargha qaritilghan kemsitish siyasitining yalingach ipadisi” dep tekitlidi.

Ilshat hesen ependi yene, xitay hökümitining yéqinqi yillardin buyan, Uyghurlargha “ Qarita qattiq basturush” siyasiti qollan'ghandin bashqa, özining teshwiqat wasitiliridin paydilinip xitay xelqi arisida Uyghurlarning obrazini xunükleshtürüsh arqiliq Uyghurlarni kemsitish we chetke qéqish keypiyatlirining küchiyishige seweb boluwatqanliqini bildürdi.

Bultur 3 - dékabir küni xitay tor béketliride, jéjyang ölkisi yü'éyang nahiyiside yüz bergen soqmaq satidighan harwiliri chéqiwétilgen 16 neper Uyghurgha jem'iy 160 ming som tölem puli bérilgenliki xewer qilin'ghandin kéyin, xitaydiki bir qisim tor béketliride bu weqeni bahane qilip Uyghurlarni haqaretleydighan munaziriler élip bérilghan idi.

Eyni chaghda Uyghur tordashlarmu bu heqte köz qarashlirini bayan qilip, Uyghurlargha qilin'ghan haqaret hujumlirini eyiblep, naraziliqini bildürgen idi.