Tikquduqtin tutulghan Uyghurlarning köp qismi “Tashliq say terbiyilesh merkizi” ge solan'ghan

Yawropadiki melum dölettin radiyomizgha ehwal inkas qilghan bireylenning bildürüshiche, u yéqinda yurtidiki tonushliridin tikquduq kömür kan rayonida olturushluq asiye xanim, ekber we xalmurat qatarliq ücheylenning ürümchi bulaqtagh (shüymogo) sayahet rayonigha qarashliq tashliq sayda qurulghan “Terbiyilesh merkizi” ge qamalghanliqi heqqide uchur alghan.

Uning bildürüshiche, bultur 4-aydin buyan “Tashliq say terbiyilesh merkizi” ge qamalghan asiye xanim, esli tikquduq kömür kan rayoni öy chéqish ishxanisining xizmetchisi iken.

Bu yil 38 yashqa kirgen asiye xanim ilgiriki yillarda türkiyege sayahetke barghan iken. U, ötken yili 4-ay mezgilide élip bérilghan türkiye qatarliq döletlerge sayahetke barghanlarni tekshürüsh dolqunida tekshürülgen. Shu qétim saqchilar uning öyidiki kompyutéridin “Qanunsiz uchurlar chiqti” dégen bahanide uni öz öyidin tutup élip ketken. U 10 aydin buyan a'ilisidikiler bilen körüshtürülmigen. A'ilisidikiler köp sürüshtürüsh arqiliq asiye xanimning ürümchi bulaqtagh sayahet rayonida qurulghan “Tashliq say terbiyilesh merkizi” ge élip kétilgenlikini bilgen.

Bu xanimning bildürüshiche, uninggha kelgen uchurlarda nöwette tikquduq kan rayonidiki erlerning mutleq köp qismining tutqun qilinip, ürümchi bulaqtagh (shüymogo) sayahet rayonigha qarashliq tashliq sayda qurulghan “Terbiyilesh merkizi” ge élip kétilgenliki tilgha élin'ghan. 

Bu xanim bayanida yene ürümchidin uchur yollighan dostlirining sözidin neqil keltürüp, mundaq dégen: “Ilgiri Uyghurlar topliship olturaqlashqan tikquduq mehelliliride hazir quramigha yetken erler körünmeydighan halet barliqqa kelgen.” 

Tikquduqtin tutqun qilin'ghanlar arisida u bilidighanlardin yene bu yil 50 yashqa kirgen ekber isimlik yene bir Uyghur bar bolup, u adette namaz oquydighan biri bolghanliqi üchünla “Diniy keypiyati qoyuq” dégen bahanide tutqun qilin'ghan iken. Ekber ependining uruq-tughqanliridin uning jiyeni xalmuratmu ikki ay ilgiri tuyuqsiz tutqun qilin'ghan bolup, uning tutqun qilinish sewebi hazirghiche éniq emes iken. 

Bu xanim teminligen yuqiriqi ehwalgha asasen biz ürümchi tikquduq ahaliler komitéti, tikquduq saqchixanisi, chidawan saqchixanisi we tashliq say, yeni xitayche “Shirén'go” dep atilidighan sayahet rayonigha téléfon qilip ehwal igileshke tirishtuq. Emma mezkur rayondiki saqchixanilar we ahaliler komitétlirining téléfonliri élinmidi. 

Tikquduq rayonidiki melum a'ililikler qorusidin téléfonimizni alghan bir xitay ayal özining Uyghur qoshniliri arisida “Terbiyilesh merkezliri” ge élip kétilgenlerning bar-yoqluqini anglimighanliqini bildürdi we özining “Terbiyilesh merkezliri” ning ehwalidin xewersiz ikenlikini tekitlidi. 

“Men siz sorighan mesililerge uchrap baqmidim, chünki siz dégen ‛terbiyilesh merkezliri‚ ning néme qilidighan jay ikenlikinimu bilmeymen. Bu so'alingizgha men jawab bérelmeymen. Chünki men bu xil ‛terbiyilesh merkezliri‚ ni uchritip baqmidim, anglap baqmidim hem körüpmu baqmidim.”

Emma radiyomizni öz ichige alghan xelq'araliq taratqularda ashkarilan'ghan ehwallardin qarighanda, bulturdin buyan Uyghur diyarining herqaysi jaylirida qurulghan “Terbiyilesh merkezliri” ning nechche mingdin ashqanliqini, bu jaylargha qamalghanlarning nechche yüz minggha yetkenliki, hetta ölüp kétiwatqanlarning barghanche köpiyiwatqanliqi melum bolmaqta. 

Eng yéngi ehwallardin yene amérikida menggülük olturaqlishish ruxsiti, yeni “Yéshil kartisi” bar turuqluq xitay pasporti bilen tughqan yoqlash üchün ghuljigha barghinida tutqun qilinip, 6 aydin buyan ghuljidiki “Terbiyilesh merkizi” de turuwatqan washin'gton döletlik uniwérsitétning 22 yashliq tunggan oqughuchisi, qazaqistan pasporti bilen soda ishi üchün Uyghur diyarigha barghinida tutqun qilin'ghan ömürbék qatarliqlarning paji'eliri ashkarilandi. Bu ehwallar xitay da'irilirining Uyghur diyarida qurghan atalmish “Terbiyilesh merkezliri” ge Uyghurlardin bashqa yene qazaq, tunggan qatarliq milletlerni, hetta alliqachan chet'el puqraliqigha ötüp bolghanlarnimu qamawatqanliqini dunyagha ashkarilimaqta.