Köp sandiki kishiler erzurum we istanbul sheherliride Uyghurlarni qollash namayishi élip bardi

Türkiyening erzurum shehiridiki “Ölkü ojaqliri” teshkilati 27-dékabir küni erzurum atatürk uniwérsitétida xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan xitaylashturush siyasitige qarshi naraziliq namayish élip bardi we bayanat élan qildi.

Türkiyening eng soghuq rayoni dep qarilidighan erzurum shehiride hawa qattiq soghuq we qar yéghiwatqan bolsimu nechche ming kishi buninggha perwa qilmay, atatürk uniwérsitéti meydanigha jem bolup, qollirida ay yultuzluq kök bayraq bilen türkiye bayriqini kötürgen halda xitaygha qarshi sho'ar towlap yürüsh qildi.

Namayish we yürüsh pa'aliyitige uniwérsitét oqughuchiliri we xelq ammisi bolup 5 mingdin artuq kishining qatnashqanliqi ilgiri sürüldi. 

Yürüsh jeryanida namayishchilar birdek, “Yashisun musteqil sherqiy türkistan” dégendek sho'arlar towlidi. 

Yürüshtin kéyin “Ölkü ojaqliri” erzurum shöbisi re'isi wedat kochak ependi Uyghurlargha alaqidar bayanatni oqup ötti. 

Wedat kochak ependi: “Zulumgha süküt qilghan tili yoq sheytandur” dégen hedisni xatiriletti we “Sherqiy türkistanda barghanséri chékidin éshiwatqan zulumgha xatime bérilishi üchün chaqiriq qilimen”, dédi. U yene mundaq dédi: “Dunyawi kishilik hoquq shertnamiside qobul qilin'ghan din we wijdan erkinliki her kim üchün oxshash-barawer shekilde ijra qilinishi kérek. Döletlermu bu heqte qedem bésishi kérek”. 

Wedat kochak ependi, eger bir zulumni tosalmighanda, héch bolmighanda uni bashqilargha anglitish kéreklikini xatiriletti we “Shuning üchün biz her qachan sherqiy türkistandiki qérindashlirimizning yénida bolimiz”, dédi. 

28-Dékabir küni istanbul fatih jamesining meydanida jüme namizidin kéyin Uyghur we türklerdin bolup er-ayal nechche ming kishining qatnishishi bilen namayish élip bérildi, xitaygha qarshi sho'arlar towlandi. Muxbirlarni kütüwélish yighini échilip bayanat élan qilindi. 

Namayish jeryanida “Kökli déghishim”, yeni “Yiltizidin özgertish” dep atalghan jem'iyetning re'isi mexmut kar bayanatni oqup ötti.

U bu pa'aliyetning meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Bügün bu yerde qedimi islam zémini bolghan sherqiy türkistan'gha we sherqiy türkistanliq musulman qérindashlirimizgha ige chiqish üchün we shundaqla xitayning qérindashlirimizgha salghan zulumigha sükütte qalmasliq üchün jem bolduq. Sherqiy türkistandiki zulumni til bilen ipadilesh heqiqeten mumkin emes. Chünki qérindashlirimiz put-qolliri baghlinip ésilidu. Qiz-singillirimizning éghir-ayaq bolushi cheklinidu. Éghir ayaq bolghanda qorsaqlirini opératsiye qilip bowaqlarni éliwétidu. Xulase qilip éytqanda sherqiy türkistanda chong bir qirghinchiliq boluwatidu”. 

Mexmut kar ependi sözining dawamida yene Uyghurlarning hazirqi ehwali toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Ishghalchi xitay Uyghurlarni islamdin waz kechküzüsh üchün 1 milyondin artuq Uyghurni jaza lagérlirigha qamap qoydi. Dinsiz xitay hakimiyiti musulmanlarning izzet-ar-nomuslirigha tajawuz qilip her Uyghur a'ilisige birdin xitay orunlashturuwatidu. Zalim xitay hakimiyiti uzun yillardin buyan sherqiy türkistanliqlargha qarshi bu xil peskesh siyasetlerni yürgüzüp kéliwatidu. Islamning ibadet we pütkül qa'ide-prinsiplirigha cheklime qoymaqta. Bésim we iskenje arqiliq bu cheklimilirini ijra qiliwatidu. Bu xil ehwal astida sherqiy türkistanliqlar ikki xil tallash yoligha duch kelmekte. Birinchi: türmige qamilish yaki ölüm. Ikkinchisi: yaki öz wetenlirini terk étip bixeter yashiyalaydighan birer döletke hijret qilish”. 

Mexmut kar ependi sözide yene türkiye qatarliq islam döletlirining rehberlirining Uyghur mesilisige süküt qiliwatqanliqini eyiblidi we ulargha xitab qilip mundaq dédi: “Ey musulmanlarning bashliridiki rehberler! bu munasiwet bilen sizlerge yene bir qétim sherqiy türkistanliq musulmanlarning silerning qérindishinglar ikenlikini xatirlitimiz. Musulman Uyghurlarni dinsiz xitay hakimiyitining bésimidin qutuldurush, qoghdash silerge perzdur. Silerni qérindash dölet dep bilip anadoliyening merhemetlik yurtigha kélip panahlan'ghan Uyghur qérindashlirimizgha arqanglarni qilip köz yummanglar! , ularni zalim xitaygha tapshurup bermenglar! , bundaq qilish chong bir gunah we chong bir wabaldur. Chünki ularni tapshurup bérish ölümge tapshurghanliq bolidu. Peyghember eleyhissalamning déginidek: ‛musulman musulmanning qérindishidur, uninggha zulum qilmaydu uni zalimgha tapshurup bermeydu‚”. 

Bu namayish jeryanida biz qadir isimlik bir türkning Uyghurlar toghrisidiki pikir qarashlirini alduq. Qadir ependi Uyghurlarning tarixta chong ishlarni qilghan muhim qérindash xelq ikenlikini, Uyghur mesilisini birleshken döletler teshkilatining küntertipige keltürüsh üchün türkiye qatarliq döletlerning heriketke ötüsh kéreklikini bildürdi. 

Türkiyening her qaysi jaylirida yéqindin buyan ammiwi jem'iyetler we bir qisim öktichi partiyeler teshkilligen xitayning Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini eyibleydighan shuningdek türkiye hökümitini Uyghurlargha ige chiqishqa dewet qilidighan türlük pa'aliyetler dawamlashmaqta. Emma bir qanche kün ilgiri, “Iyi” partiyesining türkiye hökümitining Uyghur mesilisige köngül bolushini qolgha keltürüshke a'it layihisi parlaméntta otturigha qoyulup, uni üch partiye qollighan bolsimu, biraq hakimiyettiki adalet we tereqqiyat partiyesi hem milletchi heriket partiyesi qollimighanliqi üchün mezkur layihe qobul qilinmighan idi.