Xitayning Uyghurlargha qaratqan dinni suslashturush teshwiqatining eksiche ünüm béridighanliqi ilgiri sürüldi

Peyziwat nahiyiside orunlashturulghan qizil naxsha pa'aliyiti (xitayning xinhuanet.com Tor békitidiki bu toghruluq xewer béti)

Nöwette da'iriler Uyghurlargha qaritilghan dinni suslashturush teshwiqatigha hessilep meblegh sélip, “Diniy radikalliqqa qarshi turush“,“Qanunsiz diniy pa'aliyetlerni cheklesh”, “Qizil naxsha éytip medeniy yéngi zaman kishiliridin bolush” namida her xil teshwiqat pa'aliyetlirini köpeytishi diqqet qozghighan. Chet'ellerdiki xitay weziyet analizchiliri da'iriler yolgha qoyuwatqan bu xil teshwiqatlargha diqqet qiliwatqanliqini bildürüp, xitayning Uyghurlargha qaratqan dinni suslashturush teshwiqati we basturushi eger mushu yönilishte dawamlashsa, eksiche ünüm béridighanliqini ilgiri sürmekte.

21 - Öktebir xitayning shinxu'a agéntliqi atalmish Uyghur aptonom rayoni qurulghanliqining 60 yilliqini tebriklesh munasiwiti bilen 20 - öktebir qeshqer peyziwat nahiyiside 2600 neper boway momay qatnashqan chong tiptiki “Qizil naxsha éytish xor musabiqisi” ötküzülgenliki heqqide süretlik xewer berdi.

“Ündidar” qatarliq ijtima'iy taratqularda bu xewerge yézilghan inkaslarda “Hökümet dewatqan diniy radikalliqni tashlap, medeniy puqra bolushta peyziwat nahiyisi islahatni boway - momaylardin bashlaptu”, “Qarighanda momaylar newre béqishtin, bowaylar namaz oqushtin azad bolup, naxsha éytip köngül échishqa seperwer qiliniptu”, “Bichare boway - momaylar sehnide naxsha éytquche öyide newrilirini baqsichu”, “Peyziwattiki bashliqlar qaltisken, boway - momaylarnimu naxsha - éytip usul - oynashqa köndürüptu, bu aptonom rayonimizda kichik alma usulidin kéyinki yene bir ilgirilesh boluptu” dégendek tene we mesxirilik inkaslar yézilghan.

22 - Öktebir küni ündidar, feysbok qatarliq ijtima'iy alaqe torlirigha yene ürümchi tengritagh rayoni ahaliler komitéti ishxanisining témigha chaplan'ghan “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerni qet'iy tosayli!“Serlewhilik chatma teshwiqat resimlirining foto köpiyishi yollandi.

Bu teshwiqat resimige qarita yézilghan ündidardiki munazirilerde, “Jenubtiki yézilarda élip bériliwatqan “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerni cheklesh“Herikiti hazir ürümchidimu ashkara yolgha qoyulushqa bashlaptu“, “Qarighanda hökümet Uyghurlarni namaz we dinni öginishtin azad qilishni oylawatsa kérek” dégendek inkaslar yézilghan. Emma bezi inkaslarda “Hökümet bu xil teshwiqatlarni qilghanséri Uyghurlarda diniy keypiyat küchiyip ketti”, “Qaranglar hazir ürümchidiki toy ziyapetliride 90 - yillardikidek petnuslarda kötürüp her bir üstelge haraq - tamaka tarqitidighan ehwal yoq, sorunlarda haraq ichidighanlarmu 40,50 yash etrapidiki ottura yashliq hökümet kadirliri bolup qaldi, ularmu ayrimxanilarda yoshurun ichishidu. Yashlar asasen haraq ichmeydu”, “Hökümet étiqadtin ibaret nazuk mesilige tegmise bolatti...” dégendek inkaslar yézilghan.

Yéqindin buyan da'irilerning “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish”, “Qizil naxsha éytip wetenni medhiyelesh” namidiki teshwiqat - pa'aliyetlerni köpeytish herikiti gherb démokrat döletliridiki kishilik hoquq teshkilatliri, hökümetliri we xitay weziyet analizchiliri teripidin “Uyghurlargha qaritilghan diniy étiqadni suslashturush teshwiqati”, “Puqralarning normal diniy étiqad pa'aliyetlirini cheklesh basturush herikiti” dep tenqidlenmekte.

Uyghur weziyitige yéqindin diqqet qilip kéliwatqan amérikidiki Uyghur pa'aliyetchiliridin ilshat hesen ependi ziyaritimizni qobul qilip, “Ündidar” qatarliq ijtima'iy taratqularda yézilghan xitay hökümitining “Qanunsiz diniy pa'aliyetlerni cheklesh” we Uyghurlarni “Qizil naxsha éytishqa mejburlash” teshwiqatigha qarita naraziliq inkaslirining yenimu köpiyidighanliqi we xitay hökümiti Uyghurlarning diniy étiqadini suslashturushni meqset qilghan bu xil teshwiqat - pa'aliyetlirini köpeytkenséri, buninggha qarita Uyghurlarning naraziliqi barghanche küchiyip téximu köp qarshiliq heriketlirige seweb bolidighanliqini bildürdi.

Ilshat ependi bayanida ötken hepte makédoniye tétowa uniwérsitétida ötküzülgen “Din we zorawanliq” témisidiki ilmiy muhakime yighinida “Xitay kommunistlirining zulumi astidiki Uyghur milliti: Uyghurlar duch kéliwatqan diniy cheklime we zulumlar” témisidiki doklatini oqughinida, yighin qatnashchilirining xitayning Uyghurlargha qaratqan diniy étiqad basturushining yaman aqiwiti heqqide toxtalghanliqini bildürdi.

Ilshat ependi yene nöwette barghanche küchiyiwatqan Uyghurlarning qarshiliq heriketlirige xitay hökümitining mushu xil “Dinni solashturush teshwiqati” we qattiq qol diniy siyasetler seweb boluwatqanliqini tekitlep, 18 - séntebir aqsuning bay nahiyiside yüz bergen xitay kömür kénigha hujum qilish weqesidiki gumandarlardin mexmut tursunningmu bu yil yazda yézida ötküzülgen zamaniwi usul oynash pa'aliyitide xitay sékrétari teripidin meydan'gha zorlap usul oynashqa chüshürülginide naraziliqini ipadiligenlikini neqil aldi.

Radi'omiz igiligen ehwallardin melum bolushiche, aqsuning bay nahiyisi kanchi yézisida yüz bergen kömürkan'gha hujum qilish weqesige qatnashqan bir jemet 3 a'ililik kishilerning hemmisi dégüdek, ilgiri xitay hökümet da'irilirining charwichiliq rayonida élip barghan diniy étiqadni cheklesh teshwiqatlirigha her xil shekilde naraziliqini ipadiligen kishler iken.