Шәрқий җәнубий асияға қачқан уйғурлар: зулум бизни вәтәнни тәрк етишкә мәҗбур қилди

Ихтиярий мухбиримиз руқийә
2014-05-21

Малайшияда тутқун қилинған уйғур мусапирлар. 2014-Йили март.

dailysabah.com

Йеқинқи хәвәрләрдә уйғурларниң хитайға чегридаш шәрқий җәнубий асия дөләтлиригә түркүмләп қечип келиватқанлиқи көрситилгән.

Бир қисим хәвәрләрдә тайланд қатарлиқ дөләтләрдә 400 гә йеқин уйғур мусапир барлиқи илгири сүрүлгән болсиму, бәзи хәвәрләрдә бу кишиләрниң өзлириниң уйғур икәнликини етирап қилмиғанлиқи билдүрүлгән.

Мухбиримиз бу нөвәт шәрқий җәнубий асиядики мәлум бир дөләттә бала-чақилири билән мөкүп яшаватқан әрнияз әпәндини зиярәт қилди.

Әрнияз әпәндиниң билдүрүшичә, униң билән биргә туруватқан бир түркүм уйғур мусапирларниң һәммиси шәрқий түркистандики хитай зулумидин қечип вәтәнни тәрк етишкә мәҗбур болған.

Ундақта бу уйғурлар қечип чиққандин кейин қандақ қийинчилиқ вә хәтәрләргә дуч кәлди?

Соал: йеқиндин бери җәнубий асия дөләтлиригә топлишип қечиватқан әһваллар мәвҗут, сиз бу уйғурларниң көпчиликни тонуйдикәнсиз һәм өзиңизниң аилиси буниң ичидә, мушундақ болушниң асасий сәвәби немә?
Җаваб: буниң асасий сәвәби хитайниң чекидин ашқан зулуми, бастуруши. Биз өз вәтинимиздә вәтәнсизгә айлинип қалдуқ. Нәтиҗидә вәтинимизни тәрк етишкә мәҗбур болдуқ.

Соал: хитайниң зулумдин башқа сәвәбму барму? мәсилән адәм содигәрлириниң алдап қизиқтуруши дегәндәк?
Җаваб: яқ ундақ сәвәб йоқ. Болди, дегән тәқдирдиму, ушшақ балилар аяллар турса қандақму тәвәккүл қилғили болсун? хитай кичик бала аял киши демәй әзди, паспорт ишләп бәрмиди, шуңа мушундақ қанунсиз йолларни өзимиз таллидуқ.

Соал: зулумдин қутулуш үчүн вәтинини ташлап чиқип кетиш, шу вәтәнни зулум қилғучиға ташлап бәргәнлик боламду қандақ сизниңчә?
Җаваб: биз ундақ мәқсәттә чиқмидуқ. Биз мусулман, диний әркинликимиз боғулди. Барлиқимиз йоқ қилинди. Әсли ислам динимиздиму "зулум қилғучиға қарши күрәш қилиш зулумға учриғучиниң зиммисигә чүшиду" дәп ейтилған. Әмма, төт адәм бир йәргә кәлсила "террорчи" дәп тутиду хитай. Хитайниң өйлиридин партлатқуч қораллири чиқсиму улар "террорист" әмәс, бизниң өйимиздин чамғур ақлайдиған пичақ түгүл калтәкниң сунуқи чиқип қалсиму биз "террорист" һесаблинип түрмигә ташлинимиз.

Соал: немә үчүн бу қетим уйғурлар өзиниң вәтинигә чеградаш болмиған наһайити йирақ болған җәнубий асия дөләтлирини таллап қалди?
Җаваб: өзимизгә чеградаш болған мусулман дөләтләр гәрчә өзини "мусулман дөләт" дәп атисиму, бизни давамлиқ хитайға сетип кәлди. Мәсилән йеқинда бизгә қандаш, дәп қаралған қирғизистанму чеграсида 12 қериндишимизни етивәтти. Шуңа биз өзимизниң мусулманлиридин бир ярдәмгә еришәлмигәнликтин башқа йирақ дөләтләр арқилиқ чиқишқа мәҗбур болдуқ.

Соал: һазир хитайға қошна дөләтләрдә сәргәрданлиқта яшаватқан уйғурлар (бу сизниңму аилиңизни өз ичигә алиду) қандақ хәтәр вә қийинчилиқларға учраватиду?
Җаваб: биз наһайити қийин күнләрни баштин кәчүрдуқ. Йеқинда вийетнамда 14 қериндишимизни тутувелип 5 қериндишимизни қирғин қиливәтти. Қалғинини хитайға қайтуруп бәрди. Тутулуп қалмиғанлиримизму қорқуп кочиға чиқалмаймиз, шу дөләттики сақчилар көрсә я тутуп солап "хитайға қайтуруп беримиз" дәйду, яки янчуқимизни қуруқдап қойиду. Балилири ағрип қалса давалитимиз, дәп дохтурханиға апарса давалимайдиған, һәтта йәрлик сақчиларға дәп тутуп беридиған ишлар болди. Иқтисадий җәһәттиму наһайити қийниливатимиз.

Соал: мушундақ қийинчилиқларға учриғандин кейин вәтинидин чиқип кәткинигә пушайман қилғанлар болдиму?
Җаваб: яқ. Пушайман қилғанлар йоқ. Биз турмушимизни өткүзүш үчүнла чиққан болсақти пушайман қилишимиз мумкинти.

Соал: бу сөзлириңиз өзиңизгила вәкиллик қиламду яки шу йәрдики башқа уйғурларғиму вәкиллик қиламду?
Җаваб: мениң бу сөзлирим мушу йәрдики муҗаһирәттики барлиқ қериндашлиримизға вәкиллик қилиду, чүнки биз хитайниң зулумидин тоюп барлиқимиздин айрилип чиқтуқ.