Xitay démokratliri uyghulargha qaritilghan basturushning ötmüshi we bügüni heqqide toxtaldi

Xitay da'irilirining “Térrorluqqa zerbe bérish” namida Uyghurlargha qaratqan basturushni yenimu kücheytishi, chet'ellerdiki xitay démokratlirining diqqitini qozghighan. Ular Uyghur qatarliq milletlerge qaritilghan basturush xitay kommunist hökümiti qurulghandin bashlapla yürgüzülüwatqan bolsimu, emma oxshimighan dewrlerde oxshimighan namlarda atilip bügünki intérnét uchuri dewrige kelgende, xelq'araning eyiblishidin saqlinish üchün “Térrorluq qalpiqi” astida élip bériliwatqanliqini ilgiri sürmekte.

Xitay hökümiti 23 - may küni“Bir yilgha sozulghan térrorluqqa zerbe bérish herikiti”ni bashlighanliqini jakarlighandin kéyin, Uyghurlargha qaritilghan keng kölemde tutqun qilish, herqaysi jaylarda türküm - türküm Uyghurlarning “Térror gumandari, térrorluq pa'aliyetlirini teshkilligen,esebiy diniy radikalliqni, bölgünchilikni, milliy öchmenlik idiyisini terghip qilghan”dégen'ge oxshash xilmu - xil jinayet artilip tutqun qilinip jazagha höküm qilinishi, shundaqla rayondiki Uyghur millitidin bolghan hökümet kadirlirining “Siyasiy meydani éniq emes, döletning bir pütünlükige bolghan tonushi, milletler ittipaqliqini qoghdashtiki aktipchanliqi, muqimliqqa bolghan qarishi, pozitsiyisi, meydani éniq emes, dölet kadirlirining din'gha étiqad qilmasliq belgilimisige xilapliq qilip, ashkara halda diniy pa'aliyetler bilen shughullan'ghan, qattiq zerbe bérishke tégishlik mesililerde qattiq qolluq qilmighan” dégendek qalpaqlar kiygüzülüp xizmitidin élip tashlinishidek weziyet, chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan xitay démokratliri we Uyghur weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan siyasiy analizchilarning diqqitini qozghidi.

Ular xelq'ara xewer agéntliqlirida, ijtima'i alaqe torlirida xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasiti we barghanche keskinlishiwatqan Uyghur weziyitini shekillendürgen amillar heqqide öz qarashlirini otturigha qoymaqta. Béyjing bahari zhurnilining bash muherriri xu ping ependi we amérikidiki puqralar küchi teshkilatining bashliqi yang jyenli ependiler xitay hökümitining Uyghurlar üstidiki basturushi heqqide toxtaldi.

Béyjing bahari zhurnilining bash muherriri xu ping ependi radi'omiz Uyghur bölümige öz qarashlirini bayan qilip, nöwette Uyghurlar üstidin“Térrorluqqa zerbe bérish” namida élip bériliwatqan basturushning, emeliyette xitay kommunist hökümiti 1949 - yili hakimiyetni qoligha élip, Uyghur rayonida öz hökümranliqini tikligen 50 - yillardila bashlan'ghanliqini, peqet bu xil basturushning her qaysi dewrlerde oxshimighan nam - atalghularda atilip kelgenlikini, 90 - yillardin bashlap xitay hökümitining Uyghurlargha qaritilghan basturush siyasitining “3 Xil küchlerge zerbe bérish” namida téximu kücheygenlikini bildürüp, rayonda barghanche keskinlishiwatqan Uyghur weziyitini, emeliyette xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan yuqiri bésimliq basturush siyasiti keltürüp chiqarghanliqini tekitlidi.

Xu ping ependi xitay kommunist hökümitining nöwette pütkül Uyghur millitini düshmen dep qarap, Uyghurlargha qarita “Dölet térrori basturushi” élip bériwatqanliqini tekitlep:

- Nöwette Uyghur aptonom rayonida élip bériliwatqan atalmish“" Térrorluqqa zerbe bérish” namidiki basturush bundin ilgirimu élip bérilghan. Mesilen, 50 - yillardiki“Yer islahati” dewride kompartiye teripidin rayon'gha belgilen'gen emeldar wang jin “Yerlik milletchilerge zerbe bérish”, “Pomishchik unsurlarni basturush” namida Uyghurlarni qirghin qilghan bolsa, 60 - 70 - yillardiki medeniyet inqilabi mezgilide “Eksilinqilabchilarni basturush“, “Sinipiy küresh”, “Koniliqqa zerbe bérish”, 80 - 90 - yillarda “Milliy bölgünchilerge zerbe bérish” dégen namlarda élip bérildi. 2000 - Yillardin kéyinki dunya intérnét dewrige kirgen mezgilde bolsa, xitay hökümiti özining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturushining xelq'ara teshkilatlar we gherb démokratik döletlirining eyiblishidin saqlinish üchünla, rayondiki basturush herikitini “Xelq'ara térrorluqqa qarshi turush herikiti” bilen baghlap qanuniy asasqa ige qilishqa urundi. Hetta atalmish “Térrorchilar”ni yasap chiqmaqta. Bu xil qattiq basturush aqiwette, Uyghurlarning naraziliqlirini téximu kücheytip, shinjangni qarshiliq heriketkliri toxtimaydighan zimin'gha aylandurup qoydi, - dédi.

Amérikidiki puqralar küchi teshkilatining bashliqi yang jyenli ependi bolsa, xitay hökümitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan keng kölemlik basturush herikitining yaman aqiwiti heqqide toxtilip, bundin ilgiri rayonda Uyghurlargha qarshi élip bérilghan basturushlarning hemmisining Uyghurlarning qarshiliq heriketlirining köpiyishige seweb bolghanliqini misallar arqiliq bayan qildi.

Yang jyenli ependi yene, xitay hökümitining Uyghurlar üstidin élip bériwatqan keng kölemlik basturushining aqiwiti heqqidimu toxtilip:

- Xitay hökümitining Uyghurlarni “Térrorchilargha zerbe bérish” namida keng kölemlik basturushi, Uyghur rayonida yashawatqan xitay köchmenlirigimu paydisiz aqiwetlerni élip kélidu. Teshwiqat wastiliride Uyghurlarning pütün millet boyiche yaman körsitilip, “Térrorchilar”, “Diniy ashqunlar” namida tutqun qilinip basturulushi, yerlik Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan qarshiliqini kücheytiwétipla qalmastin, belki yerlik Uyghurlar bilen köchmen xitaylar otturisiki öz - ara naraziliq, öchmenliknimu kücheytip, rayondiki milliy ziddiyet keskinleshken weziyetni shekillendüridu, - dédi.