“Saxarof mukapati” ning sahibi xu jya: “Uyghurlar étnik qirghinchiliqqa uchrawatidu”

Xitaydiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliridin 2008-yilliq “Saxarof erkinlik mukapati” ning sahibi xu jya ependi bügün radiyomiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, nöwette xitay hökümitining “Bir milyondin artuq Uyghurni fashistlarche jaza lagérlirigha qamap, bir milletke qarita dölet térrorluqi siyasiti yürgüzüwatqanliqi” ni eyiblidi.

Xu jya ependi Uyghur weziyitini teswirlep, “Eger pütkül junggo xelqi üsti ochuq türmide yashawatqan bolsa, Uyghurlar ashu türmidiki jaza lagérlirida millet gewdisi boyiche basturulushqa we étnik qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi” ni bildürdi.

U mundaq dédi: “11 Milyon nopusi bar milletke nisbeten éytqanda, milyondin artuq ademni lagérgha qamap qoyush dégenlik bu hökümetning ilgiri élip barghan falun'gongchilarni basturush, herqaysi jaylarda qurulghan erzdarlarni ‛qanun ögitish‚ dégen namda solap qoyushtin zor derijide halqip ketken bir weqe déyishke bolidu. Eger buni oxshitishqa toghra kelse peqet natsistlar gérmaniyesi dewridiki yehudiylar qamalghan jaza lagérlirighila oxshitish mumkin.”

Xu jiya ependi sözini dawamlashturup yene mundaq dédi: “Eger siz junggo quruqluqida insaniyet dunyasidiki dozaxni izdimekchi bolsingiz, u jay del shinjang. U choqum shinjang. U yerni hazir insaniyet dunyasidiki 18 qewetlik dozaxning özi dések bolidu. Uningdin qalsa junggodiki yene bir dozax tibet. Chünki hazir Uyghur mesilisini junggodiki eng chong insan hoquqi depsendichiliki mesilisi dések bolidu.”

Xu jya ependi 28-noyabir küni amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen ependi bilen birlikte “Amérika awazi” radiyosining “Riyal ehwallar heqqide inkas” programmisigha teklip bilen qatnashqan bolup, u shu künki programmidimu xitay da'irilirining Uyghur diyarida qurghan atalmish “Qayta terbiyelesh merkezliri” namidiki jaza lagérlirini qattiq eyibligen idi.

U Uyghurlarning nöwettiki weziyitini teswirlep mundaq dégen idi: “Méning nezirimde shinjangda yüz bériwatqan ehwallar alliqachan kishilik hoquqni basturush uqumidin éship ketti, u yer hazir insaniyetning dozixigha aylandi, junggo hökümiti özining eng radikal halettiki atalmish muqimliqni qoghdash tedbirlirining hemmisini shinjangda ishletti, hetta bu xil basturush barghanche omumlishiwatidu we pütkül junggo térritoriyesige kéngiyiwatidu.”

Élshat hesen ependimu radiyomiz ziyaritini qobul qilip, xitay hökümitining atalmish “Térrorizmgha zerbe bérish” namida milyondin artuq Uyghurni jaza lagérlirigha qamap, Uyghur medeniyet kimlikini xitaylashturuwatqanliqi, hetta ‛jungxu'a milliti‚ namida xitay kimlikini mejburiy téngip, pütkül millet boyiche étnik tazilash élip bériwatqanliqini, Uyghur diyarini üsti ochuq türmige aylandurup, pütkül Uyghur xelqige nisbeten dölet térrorluqi siyasiti yürgüzüwatqanliqini bildürdi.

Xu jya ependi charshenbe küni “Amérika awazi radiyosi” ning ziyaritini qobul qilghandin kéyinki ehwalini bayan qilip, mezkur programmidin kéyin, özining xitayning dölet amanliq saqchilirining agahlandurushigha uchrighanliqini, undin bashqa yene xitay tordashliridinmu oxshimighan inkaslarni tapshuruwalghanliqini bildürdi.

Xu jya ependi yene özining néme üchün béshigha kélish éhtimalliqi bolghan tutqun qilinish, hetta qaytidin türmide yétish xewpige qarimay radiyomiz ziyaritini qobul qilishining sewebi heqqide toxtilip ötti. U xitay puqralirigha Uyghur weziyitini anglitishning emeliyette xitay hökümitining Uyghurlarni basturush siyasitige nisbeten sükütte turuwatqan, hetta qollawatqan xitay puqralirini oyghitishta muhim rol oynaydighanliqini bildürdi.

U sözini dawamlashturup mundaq dédi: “Shunga hazirqi shara'itta xeterge qarimay téximu jiq xitay puqralirining xitay hökümitining Uyghurlargha qarita élip bériwatqan basturushigha xuddi jengge atlan'ghan jengchilerdek meydan'gha chiqish kérek. 28-Noyabir ‛amérika awazi‚ ning ziyaritini qobul qilishim we bügün ‛erkin asiya radiyosi‚ ning ziyaritini qobul qilishimmu, peqetla Uyghurlar uchrawatqan qirghinchiliqqa nisbeten heqni sözleshtin ibaret insanliq burchumni ada qilishtin ibaret.”

Élshat hesen ependimu xitay puqralirimu ornidin dest turup, nöwette Uyghurlar uchrawatqan pütkül millet boyiche basturulush weziyitige qarita inkas qayturushining muhim we zörürlükini tekitlidi. U eger xitay puqralirida bu xil weziyetke nisbeten dawamliq sükütte turush dawamlashsa u halda aqiwetning téximu éghir bolidighanliqini, Uyghurlar uchrawatqan fashistlarche basturush weziyitining pütkül xitay térritoriyesige kéngiyiwatqanliqini agahlandurdi.

Élshat hesen ependi sözining axirida xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi xu jyaning 28-noyabir küni “Amérika awazi” radiyosida Uyghur weziyiti heqqide heqqaniy meydanda turup qilghan sözlirige yuqiri baha berdi. Xu jyaning xitay hökümitining réjimi astida yashawétipmu Uyghurlarning basturulushqa uchrawatqanliqidek heqiqetni sözlep, xitay hökümitining milyonlarche Uyghurni jaza lagérlirigha qamashtek fashistlarche basturush siyasitini toxtitishqa chaqiriq qilghanliqini “Qehrimanliq” dep medhiyelidi.