Тәрбийәләш мәркизидин қутулуп чиққан тунҗи гуваһчи билән сөһбәт (1)

Мухбиримиз гүлчеһрә
2018.01.23
omurbek-eli-yepiq-terbiyelesh.jpg Өмүрбәк әли уйғур елигә хизмәт мунасивити билән барған вақти. 2017-Йили март, үрүмчи.
Ömürbek Eli özi teminligen

Уйғур диярида, чәтәлдин қайтип кәлгәнләр болсун, яки районниң өзидикиләр болсун бирдәк сотлимастинла “йепиқ өгиниш мәркәзлири” гә қанунсиз йиғивелинидиғанлиқининиң тирик шаһити-гуваһчиси сүпитидә бүгүн алмутадин телефон зияритимизни қобул қилған өмүрбәк әли, өзиниң 2017-йили 3-айниң 26-күни пичандики ата-анисиниң өйидин хитай сақчи вә дөләт бихәтәрлик даирилири тәрипидин сәвәбсиз тутқун қилинип, әдлийә рәсмийити болмиған әһвал астида қазақистан пуқралиқ салаһийити бар туруқлуқму, һечқандақ сотму ечилмай, “террорлуққа қутратқулуқ қилған, тәшкиллигән, қанат астиға алған” дегәндәк үч хил боһтан артилип, наһәқ тутқун қилинғанлиқини билдүрди.

Даириләр аввал уни пичанниң қамақханисиға қамиған, кейин қарамай түрмиси, қарамай йепиқ тәрбийәләш мәркәзлиригә йөткигән, өмүрбәк бу җайларда тохтавсиз сорақларни, интайин қорқунчлуқ қийин күнләрни өткүзгән, аилисиниң тохтимай тиришчанлиқи нәтиҗисидә, қазақистанниң хитайда турушлуқ дипломатлириниң арилишиши билән 8 айдин кейин, йәни 2017-йили 11-айниң 4-күни, әрз қилмаслиқ шәртлири билән қоюп берилип, қазақистанға қайтип кәлгән.

Әмма бу 8 айлиқ түрмә вә тәрбийәләш мәркизидики аҗайип қорқунчлуқ сәргүзәштлири, қануний вә инсаний һәқ-һоқуқиға қилинған бу таҗавузчилиқларниң уни саламәтликидин айриған болуп, у 40 килограм оруқлап, тонуғусиз һалға келип қалғанлиқтин, чеградин чиқишиму тәскә тохтиған.

Үч балиниң атиси болған өмүрбәкниң сөзләп беришичә, у өзиниң 8 ай из-дерәксиз йоқап кетишидин кейин, хитай чеграсидин һаят чиқип аилиси билән җәм болған болсиму, лекин саламәтликидин айрилған, қан бесим, бөрәк зәиплики, рематизм дегәндәк бурун өзидә әсла көрүлүп бақмиған җисманий ағриқларниң азабидин башқа бу қабаһәтниң униң роһида, балилирида, аилисидә қалдурған яриси техиму еғир болған.

1976-Йили 4-айниң 30-күни уйғур елидики пичан наһийәсидә туғулған өмүрбәкниң аписи уйғур, дада җәмәти қазақ болуп, қериндашлири билән пичанда уйғур мәктәплиридә оқуған. Кейин қарамайда хизмәт қилған. Қазақистан мустәқил болғандин кейин қазақ бовисиниң вәсийити билән 2006-йили қазақистанға чиқип, 2008-йили қазақистан пуқраси болған.

Униң ейтишичә, қазақистанға көчүп кәлгәндин кейин аввал тиҗарәтчилик қилған, кейин уйғур, қазақ, хитай вә рус тиллириға пишшиқ болғанлиқи үчүн қазақистандики бир саяһәт ширкитигә саяһәт йетәкчиси болуп хизмәткә киргән һәмдә йиллардин буян хизмәт яки туғқан йоқлаш мунасивити көп қетим хитай чеграсидин бималал кирип чиқип йүргән. Ахирқи қетим, йәни бултур 3-айда, у уйғур елигә хизмәт мунасивити билән барған вақти дәл чен чүәнгониң уйғурлар дияриға партком секретари болуп йөткилип кәлгәндин кейин, һөкүмәтниң аманлиқ күчлирини көпәйтип, қаттиқ бихәтәрлик тәдбирлирини йәниму күчәйткән, һәр җайларда пүтүнләй йепиқ шәкилдики тәрбийәләш курслирини ишқа кириштүргән вә шундақла дәсләптә чәтәлләрдин қайтип кәлгәнләрни нишанлиқ тәрбийәләшкә солаватқан мәзгилгә тоғра кәлгән.

У пичанда тутқун қилинғандин кейин бешиға қара халта кийдүрүлүп, қоли кишәнләнгән һалда башта дохтурханида пүтүн бәдини дохтур тәкшүрүшидин өткәнлики, биликидин қан елинғанлиқи вә бармақ излири елинғанлиқи, пүтүнләй қара халта кийдүрүлгән һалда мәҗбурий елип берилған бу мәшғулатларниң өзидә һәтта “булар тирик пети ички әзалиримни еливалидикәндә” дегәндәк вәһимә пәйда қилғанлиқини баян қилди. Униң ейтишичә, у түрмигә апирилғандин кейинму бир қанчә айни кечә-күндүз қол-пути зәнҗир билән қошуп кишәнләнгән, еңишкән һаләттә, түгүлүп, азаб ичидә қийин күнләрни бешидин өткүзгәнликини сөзләп бәрди.

Өмүрбәкниң қарамайдики “техника тәрбийәләш мәркизи” дәп лозунка есип қоюлған “йепиқ тәрбийәләш мәркизидә” шаһит болушичә, бу мәркәзгә асаслиқи уйғурлар соланғандин башқа йәнә қазақ һәтта қазақистан гиражданлиқиға өткән қазақларниңму паспорти йиғивелинип, соланмақта икән. Тәрбийәләш мәркәзлиригә кимләрниң мәркәзлик қамилидиғанлиқи вә уларға мәҗбурий вәтәнпәрвәрлик тәрбийәсиниң қандақ шәкилләрдә елип берилидиғанлиқи, аилә-тавабиатлири билән болған түрлүк алақисигә қарита пәйда қилған тосалғулар, чәтәлдикиләрниң уруқ-туғқанлирини гөрүгә елишиға даир өмүрбәкниң өзи учриған әмәлий әһваллардин аңлиғучилиримизни, кейинки сөһбитимиздә хәвәрдар қилимиз.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.