“Uyghurning kechmishini bügün'ge ulighan ejdadlarning tarixi ayding bolsun”
2017.12.28

23-Dékabir istanbuldiki Uyghur kitapxanilargha “Yüz meshhur Uyghur” namliq kitab hösn qoshti. Kitabni Uyghur dawasidiki pidakar memettursun Uyghur yazghan. Kitab neshrdin chiqqandin kéyin ijtima'iy taratqularda qizghin mulahiziler otturigha chiqti. Mulahizilerdin qarighanda bezi ziyaliylar bundaq bir muhim témining royapqa chiqqinidin söyünse, yene beziler 100 meshhur shexsning tallinish ölchimige tenqidiy nezer saldi. Oqurmenler bolsa aptorning ilmiy kimliki, kitabning qimmiti, yézilish sewebi we kitabqa yézilmay qalghan hékayilerge qiziqmaqta iken.
Oqurmenler we ziyaliylarning “Yüz meshhur Uyghur” heqqidiki te'ejjüplirige jawab tépish üchün kitabning aptori memettursun Uyghur ependini ziyaret qilduq. U kitabni yézish sewebini etrapidiki kishilerning he dése özi oqughan ellerdiki bashqa millettin bolghan ustazlarning keynidin méngishliri, ularning keypiyati, pikirliri we teshebbuslirini Uyghur jem'iyitige mas kelmisimu tarqitishqa tirishiwatqanliqi diqqitini qozghighanliqi üchün yazghan. U milletning ötmüshige yétekchilik qilalighan ustazlarning izidin mangmighanda Uyghurlar yat karwan'gha qétilip yoldin azidighanliqini tekitleydiken. U qarashlirini mundaq bayan qildi.
Memettursun Uyghur kitabni yézish jeryanida duch kelgen qiyinchiliqlar heqqide toxtaldi. Uning qarishiche, eng zor qiyinchiliq Uyghur meshhurliri heqqidiki menbening kemliki, yilnamilerning toluq emesliki, kishi isimliri, texellus we tughulghan, yashighan yerler heqqidiki müjmellikler iken.
Shiwétsiyede yashaydighan Uyghur ziyaliysi abdushükür muhemmet ependi kitabning teyyarlinishigha yardem qilghan bolup teklip pikirlerni bergen. U memettursundek uniwérsitét terbiyisi körmigen bir Uyghurning mushundaq bir ilmiy emgekni wujudqa chiqarghinigha qayil bolghanliqini éytti.
Uningche tarix yéziqchiliqi ilmiy we ammibab dep ikkige bölünidighan bolup, memettursunning yazghini ammibab yéziqchiliq uslubida yézilghan iken. Uningche Uyghur oqurmenler qatlimining murekkeplikini oylashqanda bundaq ammibab tarixi eserlerning rolini muhim dep qaraydiken.
Abdushükür ependi yene memettursunning yüz meshhur Uyghurning terjimihali jemlen'gen bu kitab arqiliq Uyghurlarning tarixini shexsler hayati arqiliq bir yipqa tizip chiqqanliqini, Uyghurlar özi yézip chiqqan qedimdin hazirghiche bolghan bir pütün Uyghur tarixi toluq yorutulghan bir kitab bolmighan bügünki shara'itta bu kitabning téximu muhim ikenlikini algha sürdi.
Memettursun Uyghurning dosti abduraxman idiqut ependi kitab heqqidiki tesiratlirini bayan qilip mundaq dédi. U bu kitab arqiliq Uyghurlarning ötmüshini nurlandurghan ejdadlarning séymasini qayta körgendek bolghanliqini éytti. Uning qarishiche bir milletning tarixi ayding bolsa kélechikimu yoruq bolidiken, tarixtiki sawaqlarni yekünlep, kemchiliklerdin ibret, tejribe almay, eksiche yoshurghanda yaki atlap ötüp ketkende shu xataliqlarni qayta sadir qilishning her zaman yüz béridighanliqini, shu sewebtin bu kitabning nahayiti muhim ikenlikini otturigha qoydi.
Mezkur kitab sutuq bughraxan neshriyati teripidin ikki qisim qilip neshr qilin'ghan. Kitabta “Türkiy tillar diwani” da xatirilen'gen xaqan shudin tartip hazirqi zaman Uyghur tarixidiki turghun almastek töhpilik erbablarghiche bolghan 117 Uyghur meshhur shexs kirgüzülgen.