Abduweli ayup: “Uyghur tili méni tutqanlarningmu, méni haqaret qilghanlarningmu tili idi!...” (6)

Özining weten'ge qaytqandin kéyinki untulmas kechürmishliri we ürümchidiki tutup turush orunlirida béshidin ötküzgen riyazetliri heqqide eslime teqdim qilghan abduweli ayup bügünki söhbitimizde munularni bayan qildi:

- Ürümchi shehiri tengritagh rayonluq shöbe saqchi idarisidin kelgen saqchilar bilen qeshqer wilayetlik dölet xewpsizliki idarisining saqchiliri 2013-yili 19-awghust küni méni qeshqerde tutqun qildi. Etisi ayropilan bilen ürümchige élip bardi. Ürümchige barghandin kéyin méni aldi bilen tengritagh rayonluq tutup turush ornigha qamidi. U yerde taki 9-ayning 10-künigiche, yeni oqutquchilar bayrimi künigiche qamaldim. Andin méni lyudawan qamaqxanisigha yötkidi. Shu yili 9-ayning 20-künliri u yerdin méni köktagh (yeni michüen) qamaqxanisigha yötkidi. Néme üchün shunche köp qamaqxanilargha yötkigenlikining sewebini bilmeymen. Men michüen qamaqxanisida taki ikkinchi yili 7-aylarda yépiq sotqa élip chiqilghuche bolghan jeryanda bir yildek qamaldim.

-Men qamaqxanidiki ashu qabahetlik kechürmishlirimning tepsilatini sözleshni esla xalimaymen. Men peqet shunila déyeleymen: men xorlandim, bu xorlinish türme saqchiliridin bashqa yene köpinche hallarda kamérdiki insanlardinmu keldi. Chünki qamaqxanigha qamalghanlarning köpinchisi bulangchiliq, oghriliq, basqunchiliq we bashqa türdiki jinayetler bilen qamalghanlar idi. Ular kitabqa, ziyaliylargha yaki bilimge bolghan zerriche qiziqishi yoq insanlar idi. Ular üchün jinayetchining kiyimini kiygenlerning hemmisi oxshash “Mexluq” hésablinatti. Men qamaqxanida ashu xil insanlarning insan qélipidin chiqqan zorawanliqlirinimu kördüm.

- Lékin insan bar yerde muhebbet bolidiken, insan bar yerde heqqaniyet üchün bedel töligichilerge héssidashliqmu bolidiken. Men qamaqxanida yene méning eserlirimni oqughan, Uyghurlarning tarix we medeniyitige qiziqidighan insanlarnimu uchrattim. Ularning gep-sözliride, köz nurida shundaqla mu'amililiride manga bolghan ajayip semimiy héssidashliqnimu hés qildim. Bilishimche, bu xildiki atalmish “Jinayetchiler” ning köpinchisi “Siyasiy jinayet” bilen qamalghanlar idi.

- Men qeshqerde tutqun qilin'ghan ashu minuttimu, ürümchidiki tamliridin soghuq uchup turidighan mudhish qamaqxanilargha qamalghandimu, özümning amérikidin weten'ge qaytip kelginimge pushayman qilmidim. Chünki xelqimiz arisidin haman bir qisim kishiler otturigha chiqip bu ishlarni qilishi, buning üchün bedel tölishi kérek idi. Emma qamaqxanida méning bilen bir tilda sözlishidighan؛ milliti, dini, qéni we bashqa étnik teweliki men bilen bir türkümge tewe insanlar teripidin xorlan'ghan chaghlirimda, “Bu til yalghuz méningla tilim emesqu! bu til hemmimizning, yeni méni tutqanlarningmu, méni haqaret qilghanlarningmu, manga zulum salghanlarningmu tilighu!?” dep oylidim.

(Dawami bar)