Almata shehiridiki Uyghurlarning ötmüsh we bügünki hayati

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2015-12-15

Uyghurlar köp olturaqlashqan almata shehirining dostluq mehelliside roza héyt namizi, 2015-yil

RFA/Oyghan

Ötmüshtin melumki, Uyghurlarning bir qismi 19 - esirning axirlirida Uyghur élidiki özlirining tughulghan yurtlirini tashlap, köpinchisi qazaqistanning hazirqi almata shehiri we almata wilayitige kélip orunlashqan idi. Ene shu köchüp kelgenlerning bésim qismi sowét hakimiyitining qazaqistanda yürgüzgen siyasitining qurbanlirigha aylandi. 1918 - Yilqi atu paji'esi, 30 - yillarning bashlirida yézilarda yürgüzülgen kolléktipleshtürüsh siyasiti, shu yillarning axirlirida ewzhj alghan siyasiy teqibleshler, 40 - yillarning bashlirida bashlan'ghan sowét - gérman urushi, shundaqla urushtin kéyinki égilikni tiklesh herikiti sowét ittipaqidiki bashqimu xelqler bilen bir qatarda Uyghurlarghimu köpligen azab - oqubetlerni élip kelgen idi. Uyghurlar qazaqistandiki eng chong wilayetlerning biri almata wilayitide olturaqlashqan bolup, uning merkizi almata shehiri bir nechche yil sowét ittipaqi terkibidiki qazaq sowét sotsiyalistik jumhuriyitining paytexti bolup keldi.

Qazaqistanda neshr qilin'ghan almata shehirining tarixi toghriliq kitablardiki melumatlargha qarighanda, char rusiyesi dewride wérniy dep atalghan bu sheher 1921 - yili 5 - féwralda alma'ata shehirige, yeni “Almilar atisi” dégen namgha özgertilgen idi. Yéqinda almatada neshr qilinidighan ammiwiy gézitlarning biri “Kechlik almata”da élan qilin'ghan wasiliy shupéykinning “Artqi ili sépili. Almata némidin bashlandi” namliq maqalide éytilishiche, wérniy desleptila köp milletlik sheher bolghan iken. Köp sandiki kazaklar, ruslar we tatarlardin tashqiri yene, Uyghurlar bilen tungganlarmu bu yerde özlirining ikkinchi wetinini tapqan bolup, ular asasen hazirqi baytursinof, yeni ilgiriki Uyghur we masanchi, yeni ilgiriki tunggan kochilirida yaki mehelliliride yashighan. Urushtin kéyinki yilliri, bolupmu 50 - we 60 - yillardin kéyin, yeni Uyghur élidin köp sanda Uyghurlar köchüp chiqqandin kéyin, almata shehiri we uning etrapidiki mehellilerdiki Uyghurlarning sani xéli derijide östi.

Uyghurlar sheherning qaysi rayonlirini makanlidi? qandaq yashidi? néme tirikchilik bilen shughullandi? hazir sheherning qaysi rayonlirida zich olturaqlashqan?

Biz bu heqte almata shehiri turghuni, 80 yashliq erkin aka turdiyéf bilen söhbet élip barduq.

Ziyaritimizni qobul qilghan doktor alimjan hemrayéf bolsa, Uyghurlarning asasiy qismining 1881 - yildin bashlap ene shu almata shehirige kélip orunliship, bügünki kün'giche sheherning iqtisadiy, medeniy hayatida chong rol oynighanliqini körsetti.