Almutada Uyghur alimliri bash qoshti

20-Yanwarda almuta shehiridiki réstoranlarning biride almuta shehiri we uning etrapida yashawatqan Uyghur alimlirining tunji uchrishishi bolup ötti. Mezkur uchrishishni qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi yénidiki alimlar kéngishi uyushturdi. Uninggha qazaqistan bilim we pen ministirliqi sulaymanof namidiki sherqshunasliq instituti qarmiqidiki Uyghurshunasliq merkizining xadimliri shundaqla almuta shehiri we uning etrapidiki aliy oqush orunlirida xizmet qiliwatqan tonulghan alimlar we yash tetqiqatchilar qatnashti.

Uchrishishni achqan Uyghur alimliri kéngishining re'isi, bi'ologiye penlirining doktori mesümjan wilyamof jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining Uyghur alimlirini birleshtürüsh üchün élip bériwatqan ishliri hem alimlar aldida turghan wezipiler heqqide melumat berdi.

Uchrishish dawamida sözge chiqqan el-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitétining proféssori shéripzhan nadirof, mémarchiliq akadémiyesining akadémiki behram ghilawdinof, ablayxan namidiki xelq'ara munasiwetler we dunya tilliri uniwérsitétining proféssori walériy mexpirof we bashqilar qazaqistandiki Uyghur alimliri duch kéliwatqan jeryanlar, ularning wezipiliri, omumen Uyghur xelqining bügünki paji'elik teqdiri, yashlarni terbiyelesh mesililiri we bashqimu mesililer etrapida öz pikirlirini otturigha qoydi. Tébbiy penler doktori ebeydullam japparof Uyghur alimlirini jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizi etrapigha toplashning intayin muhimliqini tekitlidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan islam tetqiqatliri boyiche yash mutexessis yarmuhemmet danaxunof ependi mezkur yighinning öz waqtida, ünümlük we mezmunluq ötkenlikini tekitlep, mundaq dédi: “Bu yighinning béshida tarixiy wetinimizde shéhit bolup ketken qérindashlirimizgha atap qur'an oquldi. Uningda tarixiy wetinimizde boluwatqan ehwal heqqide alimlar öz ensirishini we köngül bi'aramliqini éytti. Ular alim bolush süpitimiz bilen qandaq ülüshimizni qoshsaq bolidu dégen pikir etrapida muzakire élip bardi. Bu yighinda öz xelqige, wetinige qandaq xizmet élip baralaydighanliqi heqqide hem alimlar arisida hemkarliq, birlik ornitish heqqide muzakiriler élip bérildi.”

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan Uyghurlirining jumhuriyetlik étno-medeniyet merkizi yénidiki Uyghur alimliri kéngishining re'isi mesümjan wilyamof alimlar kéngishining pa'aliyiti heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Alimlarning qatnishishida 2018-2020-yillargha qoyulghan pilanlar boyiche ishlarni yürgüzüp kéliwatimiz. Bu ishlar jumhuriyetlik Uyghur medeniyet merkizining re'isi shahimerdan nurumof we u bashlighan bashqarmining yardimi bilen yürgüzülmekte. 2018-Yili exmet yüknekining ‛etebetul heqayiq‚ kitabini tonushturduq. Bizning programmilirimiz alimlarni bir-birige tonushturush, emgeklirini körsitish, asasen sherqiy türkistandiki alimlarning emgeklirini tonushturushtin ibaret. Mushu yili aprélda tilshunaslarni tonushturush kéchilikini uyushturmaqchimiz.”

Mesümjan wilyamof yene almutadiki abdulla rozibaqiyéf namidiki 153-mektep gimnaziyesi bilen hemkarliqta oqughuchilarning ilmiy layiheler bilen shughullinishigha yardem qilish we ularni aliy oqush orunlirigha teyyarlash, aliy oqush orunlirida ishlewatqan yash Uyghur alimliri bilen birlikte ishlarni élip bérish we bashqimu pilanlirining bar ikenlikini otturigha qoydi.

Abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining chong oqutquchisi xalminem mesimowa qazaqistandiki alimlarni da'im Uyghur élidiki weziyetning bi'aram qiliwatqanliqini, öz kesipdashlirining, sepdashlirining jaza lagérlirigha sewebsiz qamalghanliqidin bek ensirewatqanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Elwette, ismi dunyagha tonulghan ziyaliylirimizning atalmish terbiyilesh lagérlirigha qamilishi omumen milliy ma'aripimizning, edebiyatimizning, medeniyitimizning, ilim-penimizning buningdin kéyin tereqqiy étishige sözsiz selbiy tesirini yetküzidu. Bizning bu yerdiki wezipimiz ene shu ataqliq shexslirimizning xelq aldidiki xizmetlirini, eserlirini amma arisida, metbu'atlarda teshwiq qilishtin, ularni rohiy jehettin qollashtin ibaret. Alimlarning bash qoshushida sözge chiqqanlarning köpchiliki qandaq qilsaq ene shu qérindashlirimizgha yardem béreleymiz dégen mesile etrapidimu oylinip, heriket qilish lazimliqini bildürdi. Elwette, alimlirimiz tinch olturghini yoq. Ötken yili qazaqistan Uyghur jama'etchiliki namidin xelq'ara teshkilatlargha, herqaysi memliketlerning rehberlirige muraji'etname yézish ishigha bu yerdiki ziyaliylirimiz yéqindin arilashti. Shundaqla pütkül dunya alimliri namidin amérika kongréssigha yézilghan mektupqa 500 din oshuq adem imza qoyghan bolsa, shularning ichide 40 qa yéqini mana mushu almuta shehiridin boldi. Ularning arisida dunyagha ismi tonulghan alimlirimizmu boldi. Qisqisi, tarixiy wetinimizdiki weziyet her qaysimizni oylanduridu, qelbimizni bi'aram qilidu.”

Ziyaritimizni qobul qilghan sulaymanof namidiki sherqshunasliq instituti qarmiqidiki Uyghurshunasliq merkizining chong ilmiy xadimi zulfiye kerimowa mundaq dédi: “Bügünki künde, yeni xelqimiz üchün éghir bir sinaqlar kétip bériwatqan bir waqitta Uyghur alimlirining qilidighan ishliri köp, elwette. Omumen tarixiy wetinimizdin qalsa Uyghur alimliri eng köp olturaqlashqan memliket-qazaqistan bolup hésablinidu. Bügünki uchrishishning asasiy meqsiti qandaq qilsaq xelqimizge munasip xizmet qilalaymiz, qandaq qilsaq ularning peqet qazaqistandila emes, belki xelq'aradiki abruyini téximu kötüreleymiz dégen mesililer etrapida mulahize yürgüzüshtur. Buningdin tashqiri kélechekte qilinidighan ishlar etrapidimu xéli köp we yaxshi tilek-niyetler éytildi. Heqiqetni éytish kérekki, ötken esirning ikkinchi yérimi qazaqistandiki Uyghur alimliri sanining xéli köpeygenliki, ularning emgeklirining pütkül dunya miqyasida tonulghanliqi, yash kadirlarni terbiyeleshke alahide köngül bölün'genliki bilen xaraktérlinidu. Hazir, elwette, ehwal shu waqitqa tamamen oxshimaydu. Bügünki künimiz eng talantliq alimlirimizdin juda bolghanliqimiz, qabiliyetlik we iradilik yash alimlirimiz sépining xéli azayghanliqi, ulargha bolghan ghemxorluqning yoqap kétiwatqanliqi bilen perqlinidu.”

Zulfiye kerimowaning éytishiche, ilgiri Uyghurshunasliq pénining eng yétekchi sahelirining biri bolup kelgen tilshunasliq sahesining rawajlinishi hazir töwenlep, bu jehette yash mutexessislerning tapchilliqimu bayqalmaqtiken. Mundaq ehwal bashqimu sahelerde sézilishke bashlighan.

Melum bolushiche, ilgiri qazaqistandiki Uyghur alimliri asasen qazaqistan penler akadémiyesining Uyghurshunasliq instituti etrapigha toplan'ghan bolsa, waqitning ötüshi bilen institut tarqap, uning arqisidin Uyghur alimlirimu her yaqlargha chéchilip ketken iken. Uyghur alimlirining eng toplan'ghan orni hazirqi Uyghurshunasliq merkizi bolup, uning kélechek teqdirimu köpchilikni oylandurmaqta.