Qazaqistanliq Uyghurlar milliy örp-adetlirini saqlap qélishqa alahide köngül bölmekte
2018.09.24
24-Séntebir küni almuta shehirige orunlashqan “Perwaz” réstoranigha jem bolghan Uyghurlar milliy örp-adetlirining biri bolghan “Doppa bayrimi” pa'aliyitini ötküzdi. Mezkur pa'aliyet Uyghurlarning milliy birleshmisi yénidiki “Miras” Uyghur ayalliri jem'iyiti teripidin uyushturuldi.
Igilishimizche, buningdin bir nechche yil ilgiri almuta shehiri we uning etrapida pa'aliyet élip bériwatqan bir guruppa Uyghur ayalliri aktiplirining teshkillishi bilen “Miras” Uyghur ayalliri jem'iyiti qurulghan idi. Mezkur jem'iyet ahaliler arisida ana tilini saqlash, milliy örp-adetlerni terghib qilish, yashlarning milliy rohta terbiyelinishi boyiche pa'aliyetlerni aktip élip bériwatqan Uyghur teshkilatlirining biridur.
Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan almuta shehiridiki Uyghur xanim-qizliri aktiplirining biri, péshqedem ustaz, “Doppa bayrimi” murasimini ötküzüsh teshebbuskari gülwerem memettoxtiyéwa xanimning éytishiche, Uyghurlar qedimiy medeniyetke ige, örp-adetliri bay bir millet bolup, hazirghiche özlirining milliy kimlikini saqlap qélishqa intiliwatqan xelq iken. Almuta shehiride ötken mezkur murasim ene shuning bir yarqin misali bolup, uninggha Uyghurlar we bashqimu millet wekilliri bolup, 150 ke yéqin adem qatnashqan. U mezkur pa'aliyetke Uyghurlarning millet janköyeri, “Miras” Uyghur ayalliri jem'iyitining re'isi extirim exmetowaning riyasetchilik qilghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Men extirim hedidin mushu bayramni ötküzüshni iltimas qilghan idim. Bizge dost bolghan bashqa milletlerni chaqirip, ulargha özimizning barini, birlikimizni, qedimiy xelq ikenlikimizni yetküzsek hemde millet üchün janköyerimiz, alimimiz dilnur reyhanning hörmitige mushu bayramni ötküzginimizni körsetsek dégen meqset bilen bu pa'aliyetni ötküzdüm. Yene bir meqset doppining xasiyitini, berikitini körsitishtin ibaret boldi. Bu yerde ispanlar, firansuzlar, amérikiliqlar, ruslar, qazaqlar boldi, omumen yette millet wekili bolup, ular özlirining Uyghurlargha bolghan köz qarishini otturigha qoydi”.
“Doppa bayrimi” gha qatnashqan rusiye Uyghurlirining wekili hemrajan amraq “Doppa bayrimi”din qattiq tesirlen'genlikini, qazaqistanda Uyghur milliy örp-adetlirining yaxshi saqlinip kelgenlikini, shunglashqa bu yerdiki Uyghurlarni özi turuwatqan sankt-pétérburgtiki Uyghurlargha da'im ülge qilidighanliqini körsitip, mundaq dédi: “Biz on yil bolup qaldi, her yili ana tili künini, doppa bayrimini ötküzimiz. Bizmu örp-adetlerni saqlap qélishqa öz ülüshimizni qoshuwatimiz. Biz pa'aliyetlerni ikki tilda ötküzimiz, sewebi arimizda bashqa millet wekillirimu bar. Biz l. Mutellip toghriliq chong pa'aliyet ötküzduq. Rusiyening sankt-pétérburg shehirige kelgenler asasen sowét ittipaqi waqtida barghanlar. Kéyin kelgenler qirghizistandiki osh weqesidin kéyin kelgenler. Bu yerde 30-40 tek a'ile bar. Bash qoshushimiz bar. Men shu yerdiki yigit béshi. Da'im alaqe qilip turimiz.”
Melum bolushiche, qazaqistanda Uyghur milliy örp-adetlirini terghib qilishta Uyghur medeniyet merkezliri, jem'iyetlik teshkilatlar, Uyghur tilidiki mektepler we bashqilar chong rol oynimaqta. Qazaqistan hökümiti bu memlikette yashawatqan yüzdin oshuq milletke öz tilini saqlash, milliy örp-adetlirini rawajlandurush, medeniyitini terghib qilish mumkinchiliklirini yaritip bergen. Shu jümlidin Uyghurlarmu bu yönilishte köpligen ishlarni emelge ashurghan idi.
Tonulghan satirik yazghuchi, Uyghur jama'etchiliki aktiplirining biri abduxaliq mehmudofning éytishiche, adem balisining medeniyet sewiyesi jem'iyet tereqqiyatigha qarap yüksilinidiken. Ene shundaq bir dewrde ademler özining kimlikini, kimge mensup ikenlikini téximu ayriydighan derijige yétidiken. Mushuning özi milletni saqlashqa bolghan chong bir qedem iken. U mundaq dédi: “Hazir xelqimiz arisida milliy ang-sézimge nisbeten intilish, shuni saqlap qélish üchün küresh kétip barmaqta. Hazir qazaqistanda musteqilliq alghandin buyan milliy mesilige bolghan étibarmu bashqiche kücheydi. Bizning xushal bolidighanmu, renjiydighan ishlirimizmu bar. Biraq shuninggha qarimay, bolupmu yashlirimizning örp-adetlirimizni saqlashqa bolghan intilishi küchlük. Buni bolupmu meshreplerde körüshke bolidu. Ularning hemmisi milliy xasliqqa ige halda kétip baridu. Mushuning özi milletni saqlashqa bolghan chong intilishtur. Milliy mesile adettiki toy-tökünlerde, nezir-chiraghlarda yaxshi körünidighan nersiler intayin köp”.
Abduxaliq mehmudof shuning bilen bir qatarda öz ana tilini, milliy örp-adetlirini yoqitiwatqan ademlerningmu bar bolup, ularning Uyghur jem'iyitige selbiy tesir körsitiwatqanliqini ilgiri sürdi. U yene Uyghurlarning kélechekte millet bolup saqlinishida köpinche yashlargha ümid qilidighanliqini, shuning üchün Uyghur jem'iyetlirining yashlarni milliylikte terbiyeleshke alahide diqqet qilish zörürlükini otturigha qoydi.