D u q rehberliri wén'giriyede turan, hon qurultiyigha wekil ewetish mesilisini sözleshti

D u q mu'awin re'isliridin ümid agahi bilen perhat muhemmidi ependiler yéqinda wén'giriyede ziyarette bolup, turan qurultiyi we xelq'ara hon qurultiyi bash shtabida muhim uchrishishlarni élip barghan. Ular bu jeryanda kéler ay wén'giriyede échilidighan mezkur ikki qurultaygha Uyghur wekillirini ewetish mesilisini sözleshken hemde wén'giriyediki bir qisim erbablar bilen körüshüp, Uyghurlarning nöwettiki weziyitidin melumat bergen.

Ular 22-iyul küni bashlan'ghan 3 künlük wén'giriye ziyaritini axirlashturup, 24-iyul küni myunxén'gha qaytip kelgen idi. D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi ziyaritimizni qobul qilghanda, aldi bilen wén'giriyede élip bérilghan bu qétim ziyaretning meqsitini izahlidi.

Melum bolushiche, bu yil 8-ayning 11-, 14-künliri wén'giriye paytexti budapéshtta 6-nöwetlik turan qurultiyi chaqirilidiken. Turan qurultiyi 2006-yili qurulghan bolup, her 2 yilda bir chaqirilidighan bu qurultay tunji qétimliq pa'aliyitini shu yili honlar qurultiyi bilen birge ötküzgen. Shu qétimqi pa'aliyetke birqanche yüzming hon-türk nesillik xelqler qatnashqan, Uyghurlarmu teklip bina'en qatniship, tunji qétim hon tupraqlirida ay-yultuzluq kök bayraqni lepildetken. Uyghurlar bilen honlarning munasiwiti, ayrilip ming yildin kéyin mana mushu heywetlik qurultayda qaytidin bashlan'ghan. Shundin kéyin her yili ötküzülidighan turan qurultiyigha Uyghurlarmu qatniship, özlirining tarixi qan -qérindashlirigha kimlikini tonutup kelmekte.

Qurultay mu'awin re'isi ümid agahi ependi, bundin 10 yil ilgiri Uyghurlar bilen honlarning munasiwet rishtini baghlighan shexslerdin biri bolup, u aldi bilen bu tarix heqqide qisqiche chüshenche bérip ötti.

Ümid agahi ependi bu qétimqi ziyariti esnasida, wén'giriyediki bir qisim muhim erbablar bilen körüshkenlikini tilgha aldi.

Wén'giriye aqsöngekler jem'iyitining ezasi, uzun yillardin biri Uyghurlar mesilisini wén'giriyede teshwiq qilip, Uyghur we honlarning qan qérindashliq munasiwitini eslige keltürüsh üchün zor küch serp qilghan yanish ependi, d u q ning bu ikki rehbirini qobul qilghanda özining Uyghur xelqige bolghan hörmet we salimini bildürdi.

U mundaq deydu: “Aldi bilen qérindishimiz bolghan Uyghuristan xelqige salam. Bolupmu axirqi yillarda, wén'giriye xelqi özining qan qérindishi bolghan Uyghurlarni omumyüzlük tonup yetti. Biz heqiqetenmu bir a'ilining ademliri, bu génétikiliq tekshürüshlerdimu ispatlan'ghan. Biz peqetla ikki xil tilda sözlishiwatimiz. Méning bowamni Uyghurlar choqum tonuydu. Uning ismi ‛batur xaqan‚. U hemmimizning bowisi idi. Mendin rabiye xanimghimu salam denglar. Uni yéqin kelgüside wén'giriyede kütüwalimiz.”

Yanish ependi bu yerde tilgha alghan “Batur xaqan” bolsa, Uyghur tarixchiliri, jümlidin turghun almas ependi “Honlarning qisqiche tarixi” namliq esiride heywet bilen teswirleydighan, Uyghurlar iptixar bilen tilgha alidighan “Batur tengriqut” ni körsitidu.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependimu, bu qétimqi ziyaretning netijilik bolghanliqini ilgiri sürdi.

Honlar qurultiyi (majar qurultiyi) 1960-yilliri qurulghan bolup, 9-nöwetlik qurultiyi bu yil 8-ayning 15-, 18-künliri budapéshtta ötküzülidiken. Her 7 yilda bir qétim ötküzülidighan honlar qurultiyigha 500 etrapida kishi qaniship, qurultay re'isi we bashqa organlarning mes'ullirini saylap chiqidiken. Honlar qurultiyining 40 etrapidiki dölette mexsus ishxaniliri tesis qilin'ghan.

Honlar qurultiyi bilen turan qurultiyi birge ötken chaghlarda, wén'giriye bayram tentenisige chömidiken. Dunyaning her yéridin kelgen milyon'gha yéqin hon, türk nesillik xelqler ortaq bayram qilidiken.

Honlar qurultiyi bilen turan qurultiyining tüp perqi bolsa-honlar qurultiyi siyasiy, milliy xizmetlerni özige wezipe qilghan؛ turan qurultiyi medeniyet pa'aliyetlerni özige wezipe qilghan. Turan qurultiyida barliq hon, türk nesillik xelqler özlirining tarixi medeniyet-sen'et pa'aliyetlirini körek qilidu.

Xewerlerde tilgha élinishiche, bu yilqi turan, hon qurultiyigha az dégende 500 ming etrapida kishi qatnishishi mumkin iken.