Elishir nawayining meqberisini qayta yasash we nawayi miraslirining heqdarliri

Uyghur xelqining meshhur alimi ulugh edib elishir nawayi.

Yéqinda 15-esirdiki türkiy edebiyatining meshhur namayendisi, yétük mutepekkur elishir nawayining meqberisini qayta yasash qurulushi tamamlinip, afghanistanning hérat shehiridiki göwhershatbégim baghchisida daghdughiliq yopuq échish murasimi ötküzülgen.

B b s ning özbék tilida tarqatqan xewerlirige qarighanda, 2012 - yilidin buyan elishir nawayining hérattiki konirap ketken esli meqberisini yasash ishi afghanistan bilen özbékistan hökümetliri arisida melum sürkilishler peyda qilghan. Elishir nawayining eslidiki meqberisini qandaq usul we shekilde qayta yasap chiqish shundaqla bu qurulushqa qaysi terep ige bolush mesilisini chöridigen halda kélip chiqqan bu talash - tartishlar orta asiya rayonidila emes, belki pütün dunya medeniyet sahesidikilerningmu diqqitini qozghighan. Bu ishqa hetta birleshken döletler teshkilatining pen, medeniyet we ma'arip teshkilati (UNESCO) mu arilashqan.

Melum bolushiche, 2004 - yili özbékistan hökümiti elishir nawayining hérattiki esli meqberesini qaytidin yasash üchün qebre üstidiki kona gümbezni buzdurghan. Bu ishqa xelq'araliq babur fondi jem'iyiti meblegh chiqarghan. Emma özbékistan hökümitining nawayi meqberisini zamaniwiy uslubta qayta yasash pilani afghanistan hökümitining qarshiliqigha uchrighan. Unéskomu bu ishqa ariliship dunyawiy shöhretke ige medeniyet erbablirining biri bolghan elishir nawayining meqberisini qayta yasashta témoriylar impiriyesi dewridiki orta asiyaning binakarliq sen'iti we eslidiki nawayi meqberining uslubigha sadiq bolghan halda qayta yasashni teshebbus qilghan. Wahalenki, özbékistan terep öz layiheside ching turghan. Buning bilen afghanistan hökümiti hérattiki nawayi meqberisini qayta yasash qurulushini waqtinche toxtitip qoyghan.

2012 - Yiligha kelgende, afghanistan hökümiti bu ishqa qaytidin tutush qilip, nawayi meqberisini qayta yasash qurulushini özbékistan'gha emes, belki afghan shirkitige tapshurghan. Pütkül qurulush 6 aygha pilanlinip, jem'iy 60 ming amérika dolliri meblegh ajritilghan. Shundaq qilip, elishir nawayining meqberisi eslidiki uslubini saqlighan halda resmiy tamamlinip, 2013 - yili 18 - mayda tentenilik échilish murasimi ötküzülgen.

Melumki, elishir nawayi (1441 - 1501) klassik türkiy edebiyatining yüsüp xas hajiptin kéyinki ikkinchi qétimliq altun dewrini yaratqan büyük edibtur. Tarixchi mirza heyder nawayi wapatidin 50 yil kéyin yazghan “Tarixiy reshidi” namliq esiride nawayining atisining Uyghur baxshiliridin ikenlikini alahide tilgha alghan. Nawayining wapatidin kéyin uning eserlirige warisliq qilish, köchürüp saqlash, nezire baghlash hemde qayta ijat qilishtek edebiy en'ene boyiche, orta asiya we Uyghurlar yurtida mexsus éqim shekillin'gen. Nawayi eserlirini köchürüp tarqitish boyiche mexsus “Qeshqer xettatliq mektipi” meydan'gha kelgen. Uyghur kilassik muzikisi “On ikki muqam” ning köpligen tékistliri nawayi ghezelliridin teshkil tapqan. Qisqisi, 15 - esirdiki büyük sha'ir we mutepekkur elishir nawayining edebiy mirasliri yéqinqi zaman türkiy edebiyatining, bolupmu hazirqi zaman Uyghur we özbék edebiyatining tereqqiyatigha nahayiti chongqur tesirlerni körsetken. Biz bu heqte pikir élish üchün türkiye ége uniwérsitéti türk dunyasi tetqiqat inistitutining proféssori, doktor alimjan inayetni ziyaret qilduq.

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.