Gherb dunyasidiki Uyghurlar (5A)

Parizh shehiridiki qeshqeriye Uyghur réstorani. 2011-Yili 16-séntebir.

“Yipek yoli réstorani” ning sirtqi körünüshi. 2015-Yili féwral, gollandiye.

Birinchi qisim: yawropada igilik tiklesh

Tunji türkümdiki Uyghur muhajirliri ötken esirning 50-we 60-yillirida yawropa ellirige kélip olturaqlishishqa bashlighan bolsa, ularning bir ijtima'iy topluq süpitide igilik tiklishi 2000-yillarning bashliridin bashlinidu.

Shahitlarning bayanlirigha qarighanda, Uyghur ta'am medeniyitining yawropa bazirigha kirip kélishi aldi bilen döner chiqiridighan türk téz tamaqxanilirini wasite qilghan iken.

Myunxéndiki “Teklimakan” réstoranining xojayini rexim tursun ependi yawropada eng deslep ashxana échip igilik tikligen Uyghurlarning biri. U özining myunxéndiki onnechche yilliq igilik tiklesh hayatini esliginide ishni eng aldi bilen döner dukinidin bashlighanliqini tilgha alidu.

Rexim ependi buningdin 13 yil burun, yeni 2003-yili bir dosti bilen hemkarliship myunxéndiki bir italiyanche réstoranni ötküzüwalghanliqini, kéyinche uni özgertip türkche we Uyghurche tamaq chiqiridighan ashxana qilip sinap körgenlikini eslime qilidu.

Myunxéndiki “Tengritagh” Uyghur réstoranining ayal xojayini gülnar xanim özlirining igilik tiklesh yolidiki tewekkülchilikke tolghan kechürmishlirini eslep mundaq deydu: “Aldi bilen ishni döner chiqirishtin bashlimaqchi bolduq. Chünki bu yerdiki kishilerning hemmisi döner we bashqa türkche téz ta'amlarni yaxshi bilidu. Uyghurche ta'amlarni bilip ketmeydu. Biraqla Uyghurche tamaq chiqiridighan réstoran échish gérmaniyege nisbeten bir chong tewekkülchilik hésablinidu. Shunga biz deslep bundaq zor tewekkülchilikke jür'et qilalmiduq. Aldi bilen xéridarlargha tonushluq bolghan döner we bashqa téz ta'amlarni chiqirip, andin asta-asta Uyghurche ta'amlargha yüzlendürüshni oylashtuq. Chünki bundaq zor meblegh kétidighan ashxana tijaritide birinchi qedemdila yiqilip chüshsek, bu yerde bizni yölep turghuzup qoyidighan tughqanlirimiz yoq. Shunga deslepki qedemni éhtiyat bilen bésishqa toghra keldi.”

Gülnar xanim yene myunxéndiki “Tengritagh” réstoranini resmiy échishtin burun aylarche teyyarliq qilghanliqini, eng muhimi réstoranning élan we teshwiqatini eng muhim orun'gha qoyghanliqini tekitleydu.

Rexim ependi ziyaritimiz jeryanida yene nöwette myunxén shehirige xéli tonulghan, xéridarliri yildin-yilgha köpiyiwatqan “Teklimakan” réstoranining gérmaniye hökümitige tapshuridighan yilliq baj sommisining 200 ming yawrodin ashidighanliqini tilgha aldi.

Gülnar xanimmu “Tengritagh” Uyghur réstorani échilishtin burun qolidin kélidighan eng zor tirishchanliqlar bilen deslepki qedemni puxta salghanliqini, hetta shexsen özining kochimu-kocha yürüp 500 taldin köprek élanni tarqatqanliqini ilgiri süridu.

Rexim ependi myunxéndiki “Teklimakan” réstorani échilghan deslepki yillarda xéridarlarning köpinchisining xitaylar we bashqa köchmen milletlerdin bolghanliqini, aridin on yilgha yéqin waqit ötken bügünki künde 50% tin köprek xéridarning yerlik gérmanlardin boluwatqanliqini eskertidu.

Gollandiyening rottérdam shehiride “Ürümchi” Uyghur réstoranini échip tijaret bashlighan zeynidin tursun ependi ashxana tijaritining muhajirettiki Uyghurlar üchün noqul igilik tiklesh yoli bolupla qalmastin, belki yene Uyghur medeniyitini teshwiq qilishtiki eng roshen köznek bolup qalghanliqini tekitleydu.

Axirida dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mudiri dolqun eysa ependi pikir bayan qilip, myunxéndiki 200 a'ilige yetmeydighan Uyghur jama'itining nöwette réstoran we her xil soda-sétiq orunliri bolup 40 qa yéqin dukanni mangduruwatqanliqini hemde gérmaniye üchün baj tölep hesse qoshuwatqanliqini pexirlinish ilikide tilgha aldi.

(Dawami bar)