Gherb dunyasidiki Uyghurlar (7A)

Gérmaniye myunxén téxnik uniwérsitétining magistir aspirant oqughuchisi iptixar ilyar. 2016-Yili yanwar, myunxén.

Birinchi qisim: yawropadiki yash bir ewlad Uyghurlar

Gherb dunyasidiki yéngi bir ewlad Uyghurlar bilen birinchi ewlad Uyghur muhajirlar arisidiki “Ewlad perqi” we ularning kimlik tuyghusi, tepekkur usuli shundaqla qimmet qarash jehetlerdiki özgirishliri jem'iyetshunaslarning diqqitini qozghimaqta.

Derweqe, yawropadiki ikkinchi ewlad Uyghurlar arisidin yétiship chiqqan bir qisim yashlar özlirining ajayip tirishchanliqi we riqabet küchi bilen shu ellerdiki eng dangliq uniwérsitétlarning yuqiri téxnikiliq kesiplirini tallap oqumaqta.

6 Yéshida ata-anisi bilen gérmaniyege kelgen, bu yil 24 yashqa kirgen iptixar ilyar ene shularning biri.

Myunxén téxnik uniwérsitétida bakalawrliq oqushini tamamlap, magistir aspirantliqta oquwatqan iptixar ilyar özining 18 yildin buyan gérmaniyede ma'arip terbiyesi alghanliqini, özi tughulghan wetinini özining ghuwa halettiki baliliq eslimiliri bilen tesewwur qilidighanliqini tilgha alidu.

Bu yil 19 yashqa kirgen feruq qehriman türkiyediki ikkinchi ewlad Uyghur yashliridin biri. U Uyghur tili bilen Uyghur örp-adetlirini qeyseridiki öz a'iliside shundaqla qeyserining “Türkistan mehellisi”diki Uyghur jama'iti arisida alghanliqini ilgiri süridu.

Yash feruq aldinqi yili erjiyes uniwérsitétining ayropilan téxnik inzhénérliqi kespige oqushqa kirgen bolup, u qeyseride radiyomiz ziyaritini qobul qilghanda rawan Uyghur tili bilen munularni bildürdi: “Men 1996-yili istanbulda tughuldum. U mezgilde dadam istanbulda tijaret bilen shughullinidiken. Men 3 yashqa kirgende dadam a'ilimizni élip qeyserige qaytip keptu. Shundin kéyin men bu yerdiki teng démetlik Uyghur balilar bilen oynap chong boldum. Pütün ma'arip terbiyesini qeyseridiki türk mektepliride aldim. Aldinqi yili erjiyes uniwérsitétining ayropilan téxnika inzhénérliqi kespige oqushqa kirdim.”

Gollandiyening rottérdam shehiride Uyghur yémek-ichmek tijariti bilen shughulliniwatqan zeynidin tursun ependi muhajirettiki qanchilighan Uyghur ata-anilargha oxshashla öz perzentining kélechiki heqqide köp oylan'ghan kishilerning biri.

U 7 yash waqtida ayrilghan oghli bilen on yildin kéyin gollandiyede körüshkinide yigitlik qorumigha yetken oghligha némilerni dégenlikini mundaq eslime qilidu: “Men gollandiyege kélip 10 yil ötkende andin oghlumni élip kélish imkaniyitige érishtim. Men wetendin ayrilghanda 7 yash waqtida qalghan oghlum hazir chong bolup yigit bolghan idi. Men uninggha bundin kéyin mushu dölette yashap qalidighanliqimizni, buning üchün özimizning milliy we diniy kimlikini saqlighan asasta gollandiye jem'iyiti bilen bu yerdiki mewjut sistémigha kirip özlishishning muhimliqini tekitlidim.”

Sherqiy jenubi asiya elliridiki uzaqqa sozulghan qachqunluq hayatidin kéyin gollandiyege saq-salamet yétip bérip ayrilghili uzun yillar bolghan dadisi bilen axiri jem bolghan 14 yashliq bir Uyghur qiz radiyomiz ziyaritini qobul qilghinida, “Men heqiqetenmu ilgiriki qorqunch we rohiy bésimlardin xalas boldum. Hayatimda tunji qétim qorqmastin béshimdiki yaghliqim bilen mektepke baralidim. Bu ilgiri men tesewwur qilalmighan ishlar idi,” deydu.

U ziyaritimiz jeryanida gerche yawropadiki erkin we hör atmosférani shu qeder yaxshi körgenlikige qarimay, kelgüside imkaniyet bolghan haman özining ana wetinige qaytip öz xelqige xizmet qilghusi barliqini yoshurup olturmidi.

Feruq qehriman özining türkiyede ötken baliliq we ösmürlük hayatida ana tili bolghan Uyghur tilini saqlap qélishta a'ile muhitining, bolupmu ana terbiyesining hemmidin muhim rol oynighanliqini tilgha alidu.

Gherb elliride chong bolghan ikkinchi ewlad Uyghur baliliri özliri bilen ata-aniliri otturisidiki ewlad perqi üstide pikir bayan qilghanda, ikki ewlad Uyghurlar arisidiki pikir we qimmet qarashning heqiqetenmu perqliq ikenlikini étirap qilidu. Bu heqte pikir bayan qilghan iptixar ilyar: “Biz ikkinchi ewlad Uyghurlar özimizni gérmaniyening bir parchisi dep qaraymiz, emma ata-animizning undaq qarishi natayin dep oylaymen.”

Medeniyet muhiti bilen mewjut sistémining oxshimasliqi köp hallarda oxshash bir milliy türkümge tewe insanlardimu rohiy we psixikiliq perqlerni keltürüp chiqirishi mumkin. Bu heqte pikir bayan qilghan feruq qehriman qeyseride chong bolghan Uyghur yashliri bilen yéqinda qachaq yollar bilen türkiyege kelgen Uyghur yashliri otturisida körünmes bir psixikiliq “Tam” ning mewjutluqini tilgha alidu.

Oxshimighan ikki xil medeniyet yaki köp xil medeniyetler muhitida ösüp yétilgen yawropadiki ikkinchi ewlad Uyghur yashliri öz milliy kimliki bilen özliri yashawatqan ellerdiki asasiy medeniyet éqimi otturisida toqunush hés qildimu-yoq?

Bu so'algha jawab bergen iptixar ilyar: “Men shexsen özüm ikki xil yaki uningdin köp bolghan medeniyet muhitini insanlardiki toqunushning menbesi emes, belki bir bayliq dep qaraymen,” deydu.

(Dawami bar)