Gherb dunyasidiki Uyghurlar (8A)

Norwégiyede bir jüp Uyghur yashning nikahi jumhuriyet künide oquldi.

Birinchi qisim: muhajirettiki Uyghurlarda nikah we toy

Muhajirette, jümlidin gherb dunyasida yashawatqan Uyghurlar hayatida nikah we toy adetliri qandaq dawam qiliwatidu? türkiye bilen yawropa elliride olturaqlashqan Uyghur jama'iti özlirining ijtima'iy hayatidiki bu chong mesilini qandaq bir terep qilip keldi?

Muhajirettiki Uyghurlar hayatigha qiziqidighan kishiler bilen jem'iyetshunaslar bu mesilide eng aldi weten sirtidiki Uyghurlarning nikah we toy munasiwetliridiki özgirishlerge nezer aghduridu.

Bash shtabi istanbuldiki sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining mes'ulliridin diniy ölima abdulhekimxan mexsum istanbuldiki Uyghurlarning bügünki nikah we toylishish ehwali heqqide toxtilip, munularni ilgiri süridu:

“Méning közitishimche, istanbulda burundin yashap kéliwatqan yaki wetendin kéyinche kélip istanbulgha olturaqlashqan Uyghurlarning 80 pirsenttin köpreki toy munasiwetliride öz millitidin nikahlinishni dawamlashturup kelmekte. Texminen 20 pirsent yaki uningdin az qismi bu yerdiki yerlik türk xelqi we bashqa musulmanlar bilen nikahlanmaqta. Omumen Uyghurlarning öz ichidin nikahlinishi asasliq salmaqni igileydu. Bizmu bu yerdiki Uyghur jama'itige izchil halda öz millitidin nikahlinishni teshebbus qilip kelduq.”

Abdulhekimxan mexsum yene öz bayanlirida istanbuldiki Uyghur jama'itining nikah oqutush we toy murasimini ötküzüsh jehette hem Uyghurlarning milliy en'enisini hem islami qa'ide-prinsiplarni dawamlashturup kelgenlikini tekitleydu.

Gollandiye - yawropadiki Uyghur jama'iti köprek olturaqlashqan döletlerning biri. Bu elde muhajir bolup yashash tarixi emdila 20 yil bolghan Uyghur jama'itining kündilik hayatidiki nikah we toylishish munasiwetliri bizge yéngi so'allarni tashlimaqta.

Gollandiye sherqiy türkistan ma'arip jem'iyitining re'isi eysa sawut qarim bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, özining bir diniy ölima bolush süpiti bilen Uyghurlarning nikah murasimigha hem diniy hem milliy en'ene asasida riyasetchilik qilip kelgenlikini tekitleydu.

Eysa sawut qarim yene gollandiyediki Uyghurlarning nikah we a'ile mesiliside yéqindin buyan ajrishish hadisilirining qismen halda köpiyip barghanliqini, hetta bir qisim a'ile paji'eliriningmu yüz bergenlikini tilgha aldi. U buning ijtima'iy, iqtisadiy we qimmet qarash jehettiki jiddiy özgirishler yaki muhajiret hayati keltürüp chiqarghan rohiy tengpungsizliq amilliri bilen munasiwetlik ikenlikini bildürdi.

Qeyseridiki Uyghurlar eyni chaghda türkiyege yerleshken Uyghurlar ichide milliy we diniy örp-adetlerni eng uzaq dawamlashturup kelgen Uyghur jama'itining biri hésablinidu.

Bash shtabi qeyseridiki sherqiy türkistan medeniyet we hemkarliq jem'iyiti ayallar bölümining mudiri rabiye ilktürk xanim bu heqte ziyaritimizni qobul qilip munularni bildürdi:
“Méning ésimde qélishiche, qeyserige yerleshken birinchi ewlad Uyghurlardin tartip taki yéqinqi mezgillerde tughulghan yéngi ewlad Uyghurlargha qeder biz nahayiti qoyuq islami we milliy en'enilirimizni dawamlashturup kelduq. Misal üchün yéngi tughulghan baligha isim qoyushta biz wetendiki eyni en'ene boyiche murasim ötküzüp isim qoyup kelduq. Eslishimche, dadam rehmetlik singlimning qizi tughulghanda ‛qur'an kérem‚ din bir betni échip, shu bette uchrighan isimni bowaqqa at qilip qoyghan idi. Anam rehmetlik qiz bowaqning qolini un we tuzgha patturup, chong bolghanda ash-ta'amni beriketlik we temlik qilip ételeydighan bolushini tiligen idi. Hazir bu xil adetlirimiz asta-asta özgermekte.”

Yawropada eng baldur shekillen'gen Uyghur jama'iti gérmaniyening myunxén shehirini merkez qilip tedrijiy zorayghan. Halbuki, yérim esirdin köprek tarixqa ige bu Uyghur topluqida nikah we toy munasiwetliri yenila Uyghur jama'itining özini asas qilip dawam qilmaqtiken. Dunya Uyghur qurultiyi diniy ishlar komitétining mudiri turghunjan alawiddin bu heqte pikir bayan qilip, myunxénda intayin az sandiki Uyghurlar türk qérindashlar bilen nikahlan'ghandin sirt, mutleq köp qisim Uyghurlarning öz ichidin nikahlinip kelgenlikini tekitleydu.

(Dawami bar)