Gherb dunyasidiki Uyghurlar (10A)

Birinchi qisim: muhajirettiki Uyghurlar hayatining yene bir yüzi

Muhajirettiki hayat bedelsiz bolmaydu. Uning her bir deqiqisige ötmüsh bilen kélechek, waz kéchish bilen qobul qilish, eslime bilen ré'alliq shundaqla öz bilen yat otturisidiki toxtawsiz toqunushlar yandashqan bolidu.

Gherb elliride yashawatqan Uyghur muhajirlirining hayatimu xuddi bashqa herqandaq bir köchmen topluqqa oxshashla yéngi muhitta uzaqqiche dawam qilidighan rohiy jehettiki endikish, téngirqash we tallashlardin xaliy emes, elwette.

Memetjan tursun - muhajirette yashawatqan Uyghur jama'iti ichidiki alahide bir tip. U 2008-yili xitayda ötküzülmekchi bolghan olimpik tenheriket yighinining mesh'ili istanbuldin ötkende uni tartiwélishqa urun'ghan we bu herikiti arqiliq olimpik tenheriket yighinining xitayda ötküzülüshige naraziliq bildürmekchi bolghan. Aridin 8 yil ötken bügünki künde u, ashu qétimliq weqe heqqide eslime teqdim qildi.

U özining eyni waqitta istanbuldiki asiya we yawropa qit'esini tutashturidighan meshhur galata köwrükide olimpik mesh'ilini tartip élip déngizgha sekrimekchi bolghanliqini, bu arqiliq Uyghur xelqining olimpik tenheriket yighinining xitayda ötküzülüshige qarshi ikenlikidek milliy iradisini ipade qilmaqchi bolghanliqini alahide tekitlidi.

Memetjan tursun olimpik mesh'ili saqchilarning qattiq muhapiziti astida galata köwrükining neq otturisigha kelgende uni tartiwélish üchün özini atqanliqini, epsus bir qoli mesh'el kötürgen tenheriketchining meyde yanchuqigha tegken bir peytte, saqchilarning küchlük qamalida qalghanliqini eslep ötti.

Norwégiye - shimaliy yawropadiki tinch we parawan bir el. Bu dölette bügün 3 mingdin artuq Uyghur jama'itining yashawatqanliqi melum. Norwégiye Uyghur komitétining re'isi tursun nighmet ependi norwégiyediki Uyghurlar özlirining tirishchanliqi arqiliq bu elning sistémisigha yaxshi masliship yashawatqan bolsimu, emma bir qisim kütülmigen weqelerningmu yüz bergenlikini tilghan aldi.

Öz wetinidin ayrilip yat ellerdiki muhajirliq hayatni bashlighan bir qisim Uyghur a'ililiride muhittiki tüptin özgirish tüpeyli héchkim tesewwur qilmighan bezi a'ile paji'elirimu yüz béridu. Gollandiyediki Uyghur pa'aliyetchiliridin eysa qarim bu nuqtida özi shahit bolghan bir paji'elik weqeni hékaye qilidu.

Istanbul - Uyghurlarning muhajiret tarixidiki eng muhim sheher. Istanbulda pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatliri we ularning mes'ulliri taki yéqinqi mezgillergiche Uyghurlarning türkiyede, jümlidin istanbulda jinayet sadir qilghan héchqandaq tarixining yoqluqini pexirlinish ilkide tekitleydu. Halbuki, bash shtabi istanbuldiki sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining mes'ulliridin, diniy ölima abdulhékimxan mexsum nahayiti epsusluq ichide, yéqinqi birqanche yildin buyan istanbuldiki Uyghurlar arisidin az sanda jinayet sadir qilghuchilarningmu körülüwatqanliqini tilgha alidu.

Aldinqi yili sherqiy jenubi asiya elliridiki tesewwur qilghusiz qiyin seperler arqiliq türkiyege yétip kelgen Uyghur musapirlarning bir qismi qeyserige yerleshtürülidu. Bügün qeyseridin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan ikkinchi ewlad Uyghurlardin nam-sheripini ashkarilashni xalimaydighan bir xanim hem xushalliq, hem epsusluq ilkide munularni bildürdi: “Uyghur musapirliri sherqiy jenubi asiya elliridiki kishi tesewwur qilghusiz qachqunluq hayatini béshidin ötküzüp türkiyege yétip kelgende biz bekmu xosh bolduq. Ularning bir qismi qeyserige yerleshtürüldi. Buning bilen qeyseridiki Uyghur jama'iti kéngeydi. Biz ularni bizning türlük pa'aliyetlirimizge teklip qilduq. Mektep échip ularning perzentlirige türkiyening sistémisini bildürmekchi, bizning türkche oqup ana tilini untup ketken balilirimizgha Uyghurche ögetmekchi bolduq. Epsus, ularning bir qismi bizning pa'aliyetlirimizge qatnishishni xalimidi. Chaqirsaq kelmidi. Türkiyening sistémisi we xelqning yashash medeniyetlirini öginishnimu xalimidi. Hetta wetende oqup kelgen bir qisimlar qeyserini yaratmidi. Ular bir amal qilip türkiyeni tashlap yawropa döletlirige kétidighanliqini sözlep yürdi. Biz buningdin tolimu ümidsizlenduq, üzülduq, hetta ularni chüshinelmey qalduq.”

(Dawami bar)