Qeshqer: islam dunyasigha tonulghan meshhur bir shé'irdiki ghayiwi sheher

1930-Yillarda hindistanning bombay shehirige toplan'ghan Uyghur muhajirlar. Otturidiki ret olturghanlar ichide soldin 6-kishi mosul haji muhiti, 7-kishi général mehmut muhiti, 8-kishi eysa yüsüp aliptékin (menbe: eysa yüsüp aliptékin, “Esir sherqiy türkistan üchün”)

Ellame muhemmed iqbalning mol mezmunluq eserliri ichide musulmanlarning birliki we qérindashliqi tekitlen'gen bir shé'iri pütün islam dunyasigha meshhurdur. Bu shé'irda “Qeshqer” nami alahide tilgha élinip, nil derya sahilidin taki qeshqeriye tupraqlirighiche bolghan térritoriyidiki musulmanlarning büyük ittipaqliqi mezmun qilin'ghan.

Muqeddes ke'ebige mehkem chigilsun musulmanlar rishtisi.
Nil derya sahilliridin taki kashgher tupraqlirighiche!...

Türkiyede yashawatqan Uyghur bilim ademliridin azadjan bughraning ilgiri sürüshiche, islam dunyasining birliki we musulmanlarning qérindashliqi tilgha élin'ghanda pütkül islam dunyasida, bolupmu jenubiy asiya ikkinchi quruqluqidiki musulmanlar arisida tebi'iy rewishte uridu tilida yézilghan mezkur shé'ir neqil ornida ishlitilidiken. Bu shé'irda pütün dunya musulmanlirining birlik we qérindashliq rohini peqetla islam eqidisi arqiliq berpa qilghili bolidighanliqi, islamning qandaqtur exlaqni islah qilishni terghib qilidighan din bolup qalmastin, belki pütün insaniyet dunyasining ijtima'iy hayatida irqiy we milliy nuqti'inezerlerdin üstün adimiylik wijdan éngini berpa qilalaydighan bir tedrijiy inqilabni wujudqa chiqirishnimu nishan qilghanliqi mezmun qilin'ghan. Yuqiri bedi'iy maharet bilen yézilghan bu shé'ir öz dewride sherqtiki nurghun tillargha terjime qilin'ghan, hetta muhemmed iqbalning gherbte neshr qilin'ghan eserliri ichidimu alahide tilgha élinidighan shé'irlirining biri süpitide qaralghan.

“Qeshqer” nami tilgha élin'ghan bu shé'ir muhemmed iqbalning eng ülgilik we nadir shé'irliridin bolup, bashlan'ghuch we orta mekteplerning dersliklirige kirgüzülgen. Hazirmu pakistan, bén'gal we hindistandiki musulmanlar arisida islam ümmetlirining birliki heqqide söz échilsa bu shé'ir oqulmay qalmaydu. “Bir bolsun musulmanlar heremni qoghdash üchün, nil sahilidin tartip taki qeshqer tupraqlirighiche” dégen misralar bilen yuqiri bedi'iy pellige yetken bu shé'ir her yili musulmanlar dunyasidiki nechche onlighan yighilishlar we pa'aliyetlerning bash témisi süpitide lewhelerdin orun alidu. Uyghurlarning jenubiy asiya ikkinchi quruqluqidiki ellerde, bolupmu pakistan we hindistanda tonulushimu muhemmed iqbalning “Qeshqer” nami tilgha élin'ghan meshhur shé'irining zilzilisidin bolghan déyishke bolidu. Pakistan we hindistanda oqughan Uyghur oqughuchilarning ilgiri sürüshiche, “Uyghur”, “Sherqiy türkistan” dése uqmaydighan hindilar bilen pakistanliqlar “Qeshqer” dése derhal Uyghurlar wetinini bilidiken hemde iqbalning mezkur shé'irini derhal ésige alidiken.

Biz bu heqte melumatqa érishish üchün muhemmed iqbalning eserliri heqqide chongqur chüshenchige ige Uyghur bilim ademliridin azadjan bughra bilen söhbet élip barduq.

Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.