Almatada ataqliq yazghuchi mesümjan zulpiqarof eserliri on tom bolup neshr qilindi


2016.01.12
M-Zulpiqarof-soldin-birinchi-Almata-2009-Yil.jpg Mesimjan zulpiqarof hayat waqtida ziyaliylar bilen birlikte. Sol tereptin birinchi kishi
RFA/Oyghan

Ötken esirning 40-yilliri Uyghur diyarida ewj alghan milliy azadliq qozghilangning aktip ishtrakchiliridin biri, “ Sherqiy türkistan jumhuriyiti milliy armiyisi” ning kapitani, ataqliq yazghuchi, sha'ir we dramatorg mesümjan zulpiqarofning 90 yilliqi munasiwiti bilen almatada uning eserliri “ Mir” neshriyat öyi teripidin on tom bolup neshr qilindi.

M. Zulpiqarof eserlirini qayta neshr qilish ishlirini emelge ashurghan uning oghli, tonulghan ressam küresh zulpiqarofning éytishiche, yazghuchining Uyghur xelqining ötmüsh tarixi, uning azadliq we erkinlik üchün yurgüzgen kürishi, tinch hayati dewridiki tirikchiliki, ijtima'iy we meniwiy bayliqi heqqide yézilghan hékayiliri, powéstliri, romanliri, shé'ir we dastanliri, shundaqla sehne eserliri bügünki kündimu öz mahiyitini yoqatmidi.

Küresh zulpiqarof dadisi m. Zulpiqarof eserlirining on tomluqini mushu ikki-üch yil ichide neshr qilghanliqini otturigha qoyup mundaq dédi: “ Mushu on tom ichide birinchi üch kitab “Yanar tagh” romani Uyghur xelqining ili teweside yüz bergen qozghilangliri asasida yézilghan. Kéyinki 4-we 5-tomlargha kirgüzülgen “ Serap” romanida Uyghurlarning 20-esirning 30-yilliridiki weqeliri kirgüzülgen.” uning éytishiche, bu  tomlarning altinchisida lutpulla mutellip heqqide roman we shundaqla exmetjan qasimi hem ghéni batur heqqide hékayiler orun alghan. Yazghuchi eserlirining 7-tomigha uning powéstliri, 8-tomigha edibning yash waqitlirida we kéyinki yilliri yazghan 40qa yéqin  hékayiliri kirgüzülgen bolsa, 9-tomda m. Zulpiqarofning yüzge yéqin shé'irliri we “ Kommunar”, “ Rizwan'gül" qatarliq dastanliri orun alghan. 10-Tomgha edibning sehne eserliri kirgüzülgen. K. Zulpiqarof dadisi m. Zulpiqarofning metbu'at sehipiliride élan qilin'ghan edebiyatshunasliq, xelq éghiz ijadiyiti,  Uyghurlarning örp-adetliri, ijtima'iy we medeniy hayati heqqide yazghan köpligen maqalilirining, ochérklirining, teqrizlirining kéyinki ikki tomgha pilan'ghanliqini, amma iqtisadiy qiyinchiliqlar tüpeyli bu ikki tomning neshr qilinmighanliqini otturigha qoydi. U shundaqla dadisining iltimasigha béna'en neshr qilin'ghan bu on tomning qazaqistandiki Uyghur tilida bilim bériwatqan mekteplerge, gézit we zhurnallargha, neshriyatlargha, ilim dergahlirigha, jemiyetlik birleshmilerge tarqitilghanliqini ilgiri sürdi.

Melumatlargha qarighanda, m. Zulpiqarof ötken esirning 40-yilliri Uyghur diyarida yüz bergen milliy azadliq heriketlerge hemde “ Musteqil sherqiy türkistan jumhuriyiti”ni qurushqa aktip qatnashqan shexsler bilen yéqin arilashqan. Bu heqte péshqedem zhurnalist yadikar sabitof mundaq dédi: “Mesümjan akini men kichikimdin bashlap yaxshi bilimen.  Biz ghuljida döngmelide qoshna oltarghan. Mesümjan aka ili teweside partlighan “ Sherqiy türkistan milliy'azadliq herikiti” ning pa'al ishtrakchiliridin biri. U milliy armiyening kapitani derijisigiche kötirilip, “ Sherqiy türkistan jumhuriyiti” ning ordén-médalliri bilen mukapatlan'ghan jesur jengchi, bizning ataqliq yazghuchimiz. Men 1970-yili "yéngi hayat" gézitining échilishi munasiwiti bilen uningda ishlewatqan chaghlirimda bizge eserlirini élip kelgende uzaq paranglishattuq. Mesümjan akining axirqi hayati almata shehirining Uyghurlar zich orunlashqan dostluq mehelliside ötti. Men uning bilen köp mungdishattim.”

M. Zulpiqarof özining meshhur “Yanar tagh” romanidin kéyin, Uyghur élida 1930-yillarda shekillen'gen ijtima'iy, siyasiy weziyet heqqidiki “Serap” oxshash yene bir chong romanini yézishqa kirishken idi. Bu jeryanda u shu waqitta yashighan tarixiy shexsler heqqide köpligen melumatlarni toplighan. Ene shular ichide y. Sabitofning dadisi ataqliq meripetperwer erbab téyiphaji sabitofmu boldi. Bu heqte esligen y. Sabitof yene mundaq dédi: “ U dadam toghriliq sorighanda men köp nersilerni éytip berdim. "Serap" romani ili wilayetlik Uyghur uyushmisining pa'aliyiti, ilidiki köpligen weqelerni öz ichige alghan. Mesümjan aka bizning milliy azadliq herikitimizge da'ir köpligen melumatlarni rus menbeliridin alghan iken. Men wiktor pétrofning bizning inqilab toghriliq xéle gepler bar "asiyaning isiyankar yüriki" dégen kitabidin muhim yerlerni terjime qilip bergen idim.”

Y. Sabitof m. Zulpiqarofni shundaqla wadim obuxofning “ Alte impériyening toqunushi” kitabi, siyasiy erbab exmetjan qasimining pa'aliyiti heqqidimu bezi matériyallar bilen teminligenlikini otturigha qoydi. U m. Zulpiqarof oxshash ediblerning kem uchraydighanliqini, insaniy peziletliri jehettin uning bashqilardin keskin perqlinidighanliqini, bügünki künde uning ismini ebediyleshtürüshte bolupmu küresh zulpiqarofning zor ishlarni qiliwatqanliqini alahide tekitlidi.

M. Zulpiqarof 1946-1947-yilliri bayanday herbiy mektipining atliq qismida oqudi. 1948-Yili 8-aprélda ghuljida milliy armiyening qurulghinigha üch yil tolush munasiwiti bilen herbiy parat boldi. Ghulja sheherlik zapas polki, koméndanti, artillériye qismi we herbiy mektep kursantliri ötken mezkür paratqa chong léyténant m. Zulpiqarofmu qatnashqan idi. 1949-Yilning iyul éyighiche u herbiy mektepte  instruktor we shtab bashliqi xizmitide boldi. Andin shu yilning axirighiche kapitan unwanida "muzart" dawani shati chégra garnizonining bashliqi xizmitini atquridu. U Uyghur élida xitay kommunistik hakimiyiti ornighandin kéyin, 1950-yilning may éyighiche ghuljida milliy armiye bash shtabida herbiy teyyarliq bölümining instruktori bolup ishlidi. Andin u ürümchige chaqirilip, xitay kommunistik partiyesi yétekchilikidiki herbiy rayonda herbiy teyyarliq bashqarma mu'awini, herbiy, siyasiy aliy kursini tamamlighandin kéyin, bolsa, etret bashliqi lawazimlirida boldi. M. Zulpiqarof herbiy xizmette körsetken jasariti üchün “Pida'iy”, “ Sadaqet” we bashqimu ordén-médallar bilen teghdirlen'gen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.