Qazaqistan Uyghurliri ataqliq rézhissor we artis muhit hézimoftin ayrildi

Muhit hézimof ependi(solda) “Mehmud qeshqiri” dramisida muhemmed bughraxanning rolida.

26-Öktebirde almutada quddus ghojamyarof namidiki dölet akadémiyelik Uyghur tiyatirining rézhissori, tonulghan artis muhit yoldash oghli hézimof 65 yéshida alemdin ötti.

Igilishimizche, muhit hézimof Uyghur tiyatirida uzun yillar ishligen hem bu jeryanda köpligen eserlerni sehnileshtürgen hem özimu rollarni oynighan. Bolupmu uning kéyinki waqitlarda ulugh Uyghur mutepekkuri mehmud qeshqerining rolini oynap chiqishi tamashibinlarda küchlük tesir peyda qilghan.

Uyghur tiyatirining rézhissori yalqun shemiyéfning éytishiche, muhit hézimof tiyatirning eng talantliq artislirining biri bolghan iken. U mundaq dédi: “Tiyatirda artislar köp, biraq muhittek artislar az, chünki bashqilargha qarighanda u üstün turatti. Muhitning oynighan rolliri nahayiti ünümlük chiqti. ‛koril lir‚ dramisida korol lirning rolini uninggha tapshurghan idim. Bu rolni u yaxshi oynap chiqti. Buni tenqidchilermu, tamashibinlarmu kördi”.

Yalqun shemiyéf artis süpitide muhit hézimofni nahayiti hörmetligenlikini, uning talantini bashqa artislargha, bolupmu yashlargha ülge qilidighanliqini otturigha qoydi. U muhit hézimof talantining hertereplime we xilmu-xil bolghanliqini mundaq tekitlidi: “Zamaniwi artis naxshinimu éytishi, ussulmu oynishi kérek, sazmu chélish kérek. Bu jehettin muhitning talanti bar idi. Muhit hem tragédiye hem komédiyedimu yaxshi rol alatti. Uning rol élish türliri nahayiti köp idi. Kéyinki yillarda salametliki nacharliship qaldi. Sehnide chong rollarni anche oyniyalmay qaldi”.

Muhit hézimof qiriq yilliq ijadiyiti dawamida köpligen drama-tiyatirlarda bash rollarni oynighan. Shékispirning “Korol lir” namliq esiridiki lir, jalaldin asimof we abdulhey sadirofning “Anarxan” dramisidiki hemrah, , qazaq yazghuchisi ghebit müsrépofning “Qiz zhibék” dramisidiki tulégén, exmetjan hashiriyning “Muqamchilar” dramisidiki muqamchi, yüsüpbek muxlisining “Qosh yultuz” tarixiy esiridiki mehmud qeshqiri we bashqilar shularning jümlisidindur.

Muhit hézimof rézhissor süpitidimu köpchilikning diqqitige sazawer bolghan. Uning kéyinki waqitlarda peqet Uyghurlarla emes, belki bashqa millet wekillirining eserlirinimu sehnileshtürüp, bu jehette köp utuqlargha érishkenliki melum. Uyghur tiyatirining artisi gülbahar nasirowa köp yillar dawamida özining muhit hézimof bilen hemkarliqta ishligenlikini, uning rézhissorluq talantidin yaxshi xewerdar ikenlikini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Uning bashqilargha oxshimaydighan alahidiliki - u Uyghurning derdini, tarixini yaxshi özleshtürgen rézhissor idi. Mesilen, ‛lutpulla‚ esiri tamashibinning nahayiti yuqiri alqishigha ige boldi. Shuninggha oxshash u ‛mehmud qeshqiri‚, ‛iparxan‚, ‛amannisaxan‚ gha oxshash talay eserlerni sehnileshtürüp, özi hayat waqtida sehnide özige uprimas heykel ornitip ketti”.

Muhit hézimof qazaq dramatorgi sultaneli balghabayéfning “Qiz yigirmige tolghanda. . .”, tatar dramatorgi ilgiz zeyniyéfning “Bowaq”, özbék dramatorgi séyit ehmedning “Kélinler qozghilingi”, giruzin dramatorgi awkséntiy sagaréllining “Xanuma” we köpligen Uyghur dramatorglirining 20din oshuq eserlirini sehnileshtürgen bolup, ularning beziliri her xil derijidiki mukapatlargha érishken.

Gülbahar nasirowaning éytishiche, muhit hézimof peqet kespiy talanti bilenla emes, belki insaniy xisletliri bilenmu öz kesipdashliri arisida chong hörmetke sazawer bolghan iken. U her qandaq adem bilen til tépip kételeydighan, toqunushlargha chüshüshni xalimaydighan, peqet sehne üchün yaralghan méhriban kishi bolghan.

Tonulghan yazghuchi we dramatorg exmetjan hashiriyning éytishiche, her qandaq bir artis birinchi nöwette milletperwer, wetenperwer bolushi kérek iken. U muhit hézimofta mushundaq bir xisletni bayqighanliqini tekitlep, mundaq dédi: “U millitini söyidighan insan bolghan. U tiyatirni kötürgen köpligen rézhissorlarni esletti. Shuning üchün uning qelbi okyandek idi. Da'im tiyatir méning öyüm deydighan. Xelq üchün ishleymen deytti. U öz sözide turdi. Nurghunlighan eserlerni sehnileshtürdi. Muhit hézimof zamanning éqimigha qarap yashighan. U qelbi bilen her küni adem bolup yashighan artis.”

Exmetjan hashiriy muhit hézimofning özining pütkül ömrini, bilimini, küch-gheyritini milliy sen'etke béghishlighanliqini, axirqi nepisigiche sehnide emgek qilghanliqini tekitlidi.

Muhit hézimof 1953-yili hazirqi almuta wilayitining panfilof nahiyesige qarashliq penjim yézisida tughulghan. U ottura mektepni tamamlap, 1975-yili ostrowskiy namidiki tashkent tiyatir we teswiriy sen'et institutining “Muzikiliq drama artisliq” fakultétigha oqushqa kirgen. Mezkur oqush ornini tamamlap, Uyghur tiyatirigha ishqa orunlashqan. 1989-Yili u zhurgénof namidiki dölet qazaq milliy sen'et akadémiyesining rézhissorluq fakultétini püttürgen. Muhit hézimof qazaqistan hökümitining “Hörmet” ordéni, sana'etchiler, tijaretchiler we yéza igiliki xadimliri tesis qilghan “Ilham” mukapati hem bashqilar bilen teqdirlen'gen.