Qazaqistanliq Uyghur yazghuchiliri öz eserlirini milliy kutupxanigha teqdim qildi

Milliy kitabxanidiki murasimdin körünüsh. 2017-Yil, almata.

Yéqinda qazaqistan yazghuchilar ittipaqi Uyghur edebiyati kéngishining bashliqi, yazghuchi exmetjan hashirining teshebbusi bilen bir guruppa Uyghur yazghuchiliri qazaqistan milliy kutupxanisi xadimliri bilen uchrashti. Kutupxana xadimi ayan joldasof méhmanlarni kutupxanining ehwali bilen qisqiche tonushturghandin kéyin, exmetjan hashiri qazaqistan Uyghur edebiyatining bügünki ehwali, her xil neshriyatlardin yoruq körüwatqan Uyghur tilidiki kitablar we yazghuchilarning hazirqi kündiki ehwali heqqide öz pikirlirini otturigha qoydi.

Sözge chiqqan kitabxana mudiri janat séydumanof pütkül kolléktip namidin Uyghur yazghuchilirigha minnetdarliqini bildürdi. U mezkur kutupxanining memliket boyiche eng chong fond ikenliki, uningda 6 milyon 670 ming neshriyat buyumi, shu jümlidin 122 tilda, 3 milyon 310 ming kitabning saqliniwatqanliqini éytip, ularning ichide Uyghur tilidiki eserlerningmu barliqini ilgiri sürdi.

U mundaq dédi: “Yazghuchilar arisida yashlar kitab oqumaydu dégen parang tarqilip yüridu. Bu toghra emes. Sewebi, biz sowét ittipaqi dewri bilenmu sélishturduq. Bezide zallirimizda orun yétishmey qalidu. Qiziqarliq kitablar chiqsa, ularni elwette oquydu. Heqiqiy oqurmen beribir kitab izdep kélidu. Bu yerde chong mesile bu kitablarni teshwiq qilishta. Bügünki murasimmu shuning yarqin bir misalidur”.

Janat séydumanof buningdin kéyinmu öz'ara hemkarliship, kutupxanining Uyghur yazghuchiliri bilen birlikte her xil pa'aliyetlerni ötküzüshke teyyar ikenlikini, buning xelqler dostluqini mustehkemleshtiki ehmiyitining muhimliqini bildürdi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan qazaqistan yazghuchilar ittipaqi Uyghur edebiyati kéngishining bashliqi exmetjan hashiri yazghuchilar bilen meslihetliship, ularning shexsiy kutupxanilirida saqliniwatqan kitablarni jumhuriyetlik milliy kutupxanigha ötküzüsh qararigha kelgenlikini tekitlep, mundaq dédi: “Biz hemme yazghuchilarni chaqirmiduq. Bu bir bashlinish. Biz shuninggha yol achtuq. Buning özi biz üchün chong yaxshiliq dep hésablaymen. Kitablarni saqlash her kimning qolidin kéliwermeydu. Mesilen, bizde kutupxanilardin bashqa kitab dukanliri nahayiti jiq, biraq ulargha kirip chiqiwatqan ademler az. Shuning üchün qandaqla bolmisun bizning kélechek yashlirimiz shundaq kutupxanilarni izdeydu dep, biz shu xezinige kitablarni tapshurduq”.

Exmetjan hashiri sowét dewride, bolupmu ötken esirning 60-yilliridin bashlap qazaqistan Uyghur edebiyatida güllinish dewrining yüz bérip, bu jeryanda ziya semedi, jamalidin bosaqof, hézmet abdullin qatarliq onlighan ataqliq sha'ir-yazghuchilarning yüzligen kitablirining neshr qilin'ghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Sowét ittipaqi bar chaghda edebiyatni terghib qilish nahayiti chon élip bérilghan idi. Undaq déginim, yazghuchilar bilen uchrishishlar nahayiti keng da'iride bolup turatti, qelemkeshler oqurmenler bilen keng pikir almashturatti. Bu waqitta edebiyatni teshwiq qilish fondi bolghan idi. Shu fondtin yazghuchilar her yili wilayet, nahiye, yézilargha bérip, déhqanlar, charwichilar, mektep oqughuchiliri bilen uchrishatti. Kitablar dölet hésabigha chiqirilatti, qelem heqqi tolimu yaxshi idi”.

Exmetjan hashiri hazir ehwalning tamamen özgergenlikini, yazghuchilarning némini xalisa, shuni yazalisimu, amma kitablarni teshwiq qilishning nahayiti susliship ketkenliki we ilgiriki yazghuchilarni qollash fondiningmu öz ishini toxtatqanliqini otturigha qoydi. U yene oqurmenlerning kitabqa bolghan qiziqishining kémiyip, bezi kitab dukanlirida kitablarning topa bésip yatqanliqinimu yoshurmidi.

Exmetjan hashiri, hazir az sandiki kitablarning döletning buyrutmisi bilen neshr qilinip, ayrim kitabxanilarda saqliniwatqan bolsimu, emma köp qismining shexsiy iqtisad yaki hamiylar hésabigha yoruqqa chiqiwatqanliqini, lékin ularni tarqitish yaki sétishtimu qiyinchiliqlarning mewjut ikenlikini ilgiri sürdi.

Sha'ire xurshide élaxunowaning qarishiche, hazirqi waqitqa qarighanda, sowét dewride yazghuchilarning ijad qilishigha köpligen mumkinchilikler yaritilghan idi.

U, eyni waqitta yazghuchilardin köp nersiler telep qilinsimu, lékin sapaliq kitablarning, yuqiri süpetlik eserlerning köplep neshr qilin'ghanliqini bildürdi.

Xurshide élaxunowa yene hazirqi waqitta her kimning,her xil yollar arqiliq ijad qiliwatqanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Tonushturush üchün ikki adem pikir qilatti. Shuninggha qarap hökümet kitabni özi chiqim qilip chiqiratti. Shuning bilen ishlirimiz algha basatti. Hazir gépimiz ötmeydu. Yazghuchi kitabini sétip, uning chiqimini ündirelmeydu. Emma buni oylimasliq kérek. Sowét waqtida hökümet öz axchisigha chiqirip, özi tarqitatti. Uninggha qelem heqqimu tölinetti”.

Xurshide élaxunowa sowét dewride yazghuchilarning hökümet teripidin alahide ghemxorluq astigha élinip, ularning abroyiningmu intayin üstün bolghanliqi we maddiy jehettinmu ularning ehwalining yaxshi bolghanliqini ilgiri sürdi. Uning éytishigha qarighanda, yazghuchilar mexsus öy, dem élish yollanmiliri we bashqimu yénikchilikler bilen teminlen'gen.

Emma, xurshide élaxunowaning ilgiri sürüshiche, qazaqistan musteqilliqqa érishkendin kéyin bolsa, yazghuchilar ilgiriki sowét idé'ologiyesidin üzül-késil qutulup, erkin ijad qilish, xalighan mawzuda eser yézish hem neshr qilish imkaniyitige ige bolghan.

U, bügünki künde yazghuchilar, bolupmu yash ijadkarlarning öz kitablirini qiyinchiliqlar bilen neshr qilip, ularni tarqitishtimu köpligen tosalghulargha duchar boluwatqanliqini otturigha qoydi.