“30 Yil ilgiriki shinjyang” we bügünki ana til paji'esi

Gérmaniyilik ziyaretchi pétér shol teripidin 1981 - yili filimgha élin'ghan “30 Yil ilgiriki shinjyang - xitayning gherbiy jezirisi” namliq höjjetlik filim eyni yili gérmaniyining z d f téléwiziye qanilida körsitilgen bolup, 2012 - yili dékabir éyi yutub qatarliq tor betlirige échiwétilgen.

“30 Yil ilgiriki shinjyang” da teswirlen'gen Uyghur diyarining emeliy weziyitige köz yügürtken kishiler, bu 30 yilda Uyghurlarning némige ériship, némilerni yoqatqanliqini oylimay turalmaydu.

Filim Uyghur wetinining 1949 - yili xitay kommunistliri teripidin bésiwélin'ghanliqi, fransiye dölitining üch hessisige barawer chongluqtiki bu zéminda yashaydighan xitaylarning sani 1949 - yili aran 300 ming kishi bolsimu, 1981 - yiligha kelgende 5 milyondin éship ketkenliki, Uyghur qatarliq türkiy tilliq musulman milletler topliship olturaqlashqan bu tupraqning xitay üchün kelgüside éghir bash aghriqi peyda qilidighanliqi qatarliq mezmunlar bilen bashlan'ghan.

Filimda Uyghur wetinining jenub, shimalidiki Uyghur, qazaq, qirghiz qatarliq türkiy milletlerning turmushi teswirlen'gen. Uyghurlarning meschitlerde erkin ibadet qiliwatqanliqi, öz ana tilida ders anglawatqanliqi, milliy medeniyitining simwoli bolghan yaghliq, romal artqan, saqal, burut qoyghan, doppa keygen Uyghurlarning xitay millitidin tüptin perqliq bir xelq ikenliki ularning emeliy turmush körünüshliri arqiliq eks ettürülgen.

Yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining re'isi enwerjan ependining pikri boyiche éytqanda, filimda teswirlen'gen1981 - yilidiki Uyghurlar bilen aridin 32 yil ötken bügünki kündiki Uyghurlarni sélishturghanda, Uyghurlarning zadi némige érishkenlikini éytip bergili bolmisimu, némilerdin mehrum qéliwatqanliqini temtirimey sanap bergili bolidu. Bügün Uyghur diyaridiki weziyet 1981 - yilidiki weziyetke sélishturghanda zor derijide qabahetlik. Uyghurlar hemme heq - hoquqlirini tartquzup qoyupla qalmay, hazir hetta özlirining saqal - burutlirigha, romal, yaghliqlirigha, doppilirigha ige chiqalmaydighan derijige chüshüp qaldi. Bügünki künde hemmidinmu paji'elik boluwatqini, Uyghurlarning ana tilda ders anglash pursitidin mehrum qéliwatqanliqi bolup, xitayning 2025 - yilighiche Uyghur ilide omumlashturup bolushni nishan qilghan “Qosh tilliq ma'arip” niqabidiki assimiliyatsiye siyasiti nöwettiki eng chong xeter bolmaqta.

Uyghur ilidiki bir türküm wetenperwer ziyaliylar bügün eslidila özlirining tebi'iy heqqi bolghan ana tilda ders anglash hoquqi üchün küresh qilish yolini tallimaqta. Enwerjan ependi, atalmish “Qosh tilliq ma'arip” qa qarshi jeng élan qilghan bu ezimetlerning jasaritige apirin éytti. U sözide yene, xitayning “Qosh tilliq ma'arip” siyasitining mahiyiti toghrisida toxtilip ötti.

“30 Yil ilgiriki shinjyang - xitayning gherbiy jezirisi” namliq filim 4 - ayning 17 - küni Uyghur diyaridiki tor betlergimu yollan'ghan. Körülüsh qétim sani bir milyondin ashqan, awaz qatnashturghuchilar sani 30 mingdin halqighan. “Ana til mekteplirini qurush” témisining egeshküchiliri bolghan Uyghur ziyaliyliri, özlirining bügünki hali bilen 1981 - yiliridiki weziyetni sélishturup hesret chekmekte.

http://bbs.bagdax.cn/thread-17494-1-1.html

https://www.youtube.com/watch?v=HT7DNH7w8b4