Ay yultuzluq kökbayraq we Uyghur chidirining turan qurultiyidiki hékayisi (2)

Ay yultuzluq kökbayraq 6-nöwetlik turan qurultiyida tégishlik hörmetke sazawer bolush bilen birge, Uyghur wekillirimu alahide ezizlendi.

Biraq, 2014-yili 5-nöwetlik turan qurultiyi échilishtin 3 ay ilgiri wén'giriyede yüz bergen köngülsiz bir weqe nezerge élin'ghanda, 2016-yili 12-14-awghust künliri budapéshitta ötküzülgen 6-nöwetlik turan qurultiyida Uyghurlarning alahide izzetlinishini we ay yultuzluq kökbayraqning bu qeder qedirlinishini tesewwurmu qilghili bolmaytti.

D u q mu'awin re'isi ümid agahining éytishiche, 2014-yili 5-ayning 23-künliri, d u q yashlar komitétining yighinigha qatnishish üchün dunyaning her yéridin budapéshitqa toplan'ghan 16 dölettin kelgen 35 etrapidiki Uyghur yashlirini “Atilla méhmanxanisi” ning xojayini bardoshi qizghin kütüwalidu. Wén'giriyediki Uyghur mestaniliridin biri sanalghan bardoshi bu 3 künlük yighin üchün méhmanxana yataqlirini Uyghurlar üchün heqsiz échip béridu we 3 künlük tamaqni üstige alidu.

Bu qétimqi yighinni d u q gha wakaliten mu'awin re'isi ümid agahi ependi qurultay yashlar komitéti bilen birge teshkilligen, honlar qurultiyi sahipxanliqni üstige alghan hemde yighinni honlar qurultiyining xizmet binasigha orunlashturghan. Birqanche ammiwi teshkilatmu yighinni maddiy, meniwi tereplerdin qollighan.

Ümid agahining bildürüshiche, yighin her qaysi ellerde yashawatqan Uyghur yashlirini milliy dewaning yaramliq warislirigha aylandurush, Uyghur yashlirining xelq'araliq pa'aliyetlirini janlandurush, d u q üchün izbasar yétishtürüshni meqset qilghan. Téximu muhim bir meqset bolsa, Uyghur yashliri bilen wén'giriye yashlirini hemde dunyaning her qaysi elliridin kéliwatqan hon yashlirini tonushturush, Uyghur-hon munasiwet rishtini baghlash bolghan.

Shuning bilen birge, bu yighinning muhim küntertipliridin biri, paytext budapéshittin 50 kilométir yiraqliqtiki bir yézining namini “Uyghur mehellisi” dep atash, bu yézigha ay yultuzluq kökbayraqni tiklep, “Uyghur mehellisi” ning qurulush murasimini ötküzüsh bolghan. Mezkur yéza xelqi bu tupraqni Uyghurlargha heqsiz hediye qilmaqchi bolghan.

Bu qétimqi yighin'gha yene myunxén shehiridin xalise xanim yétekchilikidiki sen'et ömikimu birge barghan. Amérika, kanada, ruminiye qatarliq ellerdinmu hon yashliri we sen'etkarlar kelgen. Bu qétimqi yashlar yighinining honlar qurultiyining heshemetlik zalida debdebilik ötküzülüsh hazirliqi pütken. Yighinning échilish murasimigha 500 etrapida majar siyasiyonliri, tarixchiliri, ammiwi teshkilatlarning mes'ulliri, wén'giriye tashqi ishlar ministiri we her sahe ziyaliylar teklip qilin'ghan. Yighinning 2-küni yene yawropagha meshhur bolghan hon parlaménti ziyaret qilinip, tashqi ishlar ministiri Uyghur wekillirini kütüwalmaqchi bolghan.

Emma, 24-may küni seherde, ümid agahi wén'giriye bixeterlik küchliri teripidin tuyuqsiz tutup kétilidu. 16 Sa'etkiche namelum bir orun'gha qamap qoyulidu. U özining tutulushidiki sewebni sorighinida da'iriler “Térror tehditige da'ir melumat alduq” dep jawab bérishidu. Ümid agahi shu yerde turupla gérmaniye tashqi ishlar ministirliqi we gérmaniyening wén'giriyediki bash elchixanisigha téléfon urup, weqeni bildüridu. Gérmaniye terep mesilige jiddiy qarap, wén'giriye tashqi ishlar ministirliqi bilen alaqilishidu. Otturida bolup ötken di'alog namelum.

Del shu küni seherde, wén'giriye bixeterlik küchliri, qoralliq saqchilar bilen birge “Atilla méhmanxanisi” gha basturup kiridu. Méhmanxanigha orunlashqan 35 neper Uyghur yashlirini sirtqa chiqirip nazaret qorshawigha élip, “Atilla méhmanxanisi” ni péchetleydu. “Atilla méhmanxanisi” ning aldida nazaret astida tutup turulghan Uyghur yashliri néme weqeler boluwatqanliqini bilelmey ganggiraydu.

Oxshash waqitning özide yene, yashlar komitétining yighini chaqirilmaqchi bolghan orun “Honlar qurultiyi”ning xizmet binasimu péchetlinidu. Saqchilar bina etrapini nazaret astigha élip, kirip-chiqishni chekleydu.
Ümid agahining wén'giriye bixeterlik küchliri teripidin tutup kétilgenliki, “Atilla méhmanxanisi”gha orunlashqan Uyghurlarning nazaret astigha élin'ghanliqi we méhmanxanining péchetlen'genliki, honlar qurultiyi binasining péchetlen'genliki hesh-pesh dégüche pütün budapéshtqa pur kétidu.

Honlar qurultiyining rehberliri, majar xelqi, nurghunlighan muxbirlar “Atilla méhmanxanisi”gha qarap aqidu. Bu yerde qoralliq qisimning nazariti astida turuwatqan Uyghurlargha yémeklik, ussuluq sunidu. Wén'giriye xelqi saqchi terepni qattiq sökidu. “Siler hon-majar xelqini nomusqa qoydunglar! wén'giriye dölitining sheripige qara dagh sürttinglar, majar xelqi wén'giriye hökümitini hergiz kechürmeydu!...” dep eyibleydu. Ijtima'iy taratqular bu weqeni bir demdila pütkül wén'giriyege yéyiwétidu.

Salahiyitini ashkarilashni xalimighan bir wén'giriyelik erbab 6-nöwetlik turan qurultiyida bu weqe heqqide sorighan so'alimizgha mundaq jawab berdi: “Uyghurlargha qarshi herqandaq selbiy mu'amile majar xelqining iradisi bilen sighishalmaydu. Biz öz hakimiyitimizdin razi emes. Wén'giriye döliti xitay bilen bolghan iqtisadiy hemkarliqni hon nesillik milletlerning qérindashliqidin üstün orun'gha qoyuwatidu. Shu sewebtin Uyghurlarning yighilishigha tosqunluq qilishtek nomussiz bir weqe tariximizda bolup ötti. Bu biz üchün haqaret. Wén'giriye xelqi buni hergiz kechürmeydu. Biz bir künliri, tarixta bolup ötkinidek musteqil Uyghur döliti bilen honlar dölitining barawer yashaydighanliqigha mutleq ishinishimiz lazim...”.

Honlar qurultiyining rehberliri, wén'giriyediki ammiwi teshkilatlarning mes'ulliri we wén'giriye aqsöngekler jem'iyitining re'isi janush ependiler parlamént binasigha bérip, hökümetni qattiq eyibleydu we Uyghurlarni tutqun qilish ishi heqqide qana'etlen'güdek chüshenche bérishni telep qilidu. Nurghunlighan hökümet xadimliri bundaq bir weqedin xewiri yoqluqini bildüridu. Hetta wén'giriye tashqi ishlar ministirimu weqedin xewersizlikini, buni qisqa waqit ichide sürüshtürüp, chirayliq hel qilidighanliqini bildüridu.

Izdinishler netijiside, d u q mu'awin re'isi ümid agahining “Térrorchi” ikenliki, bu qétimqi yighin'gha kelgen 35 neper Uyghur wekillirining “Térror gumandari” ikenliki, mesilining jiddiy tekshürülüwatqanliqi, kéchikkende 24 sa'et ichide bir terep qilinidighanliqi melum bolidu.

Axbarat wasitiliri shu sa'ettin bashlap qaynap kétidu. “Uyghurlar wén'giriyede tutqun qilindi”, “Wén'giriye dölitining yüz qarisi”, “Uyghur siyasiy aktipliridin ümid agahi qolgha élindi” dégendek xewerler hemme yerni qaplaydu. Bu weqe bolup 3 kün ichide, mexsus mushu weqege alaqidar 900 parchidin artuq xewer we maqale téléwizorlarda, metbu'atlarda élan qilinidu. Bir menidin, bu weqe Uyghurlarning wén'giriyede yenimu tonulushigha ghayet zor türtke bolidu.

Biraq, 16 sa'etlik nazarettin kéyin, d u q mu'awin re'isi ümid agahi ependi “Derhal wén'giriyeni terk étish” hemde “Bir yilghiche wén'giriye tupraqlirigha dessimeslik” sherti bilen qoyup bérilidu. Nazaret astidiki Uyghurlarmu derhal wén'giriye chégrasidin chiqip kétishke buyrulidu. 35 Neper Uyghur wén'giriyeni terk étidu. Ümid agahi eyni chaghda wén'giriyening yawropa parlaméntidiki wekili tomas ependini adwokat tutup, wén'giriye hökümiti üstidin aliy sotqa erz sunidu.

Ayrilip ming yildin kéyin emdila eslige kelgen hon-Uyghur munasiwetlirining yüzige ene shundaq bir qara dagh sürtülidu. Undaqta, wén'giriye xelqi teripidin shu qeder söyülüwatqan Uyghurlar, qandaq bolup bundaq bir qismetke yoluqti?

Mezkur weqe yüz bérip bir qanche aydin kéyin, wén'giriye parlaméntidiki bir millet wekili ishning arqa yüzini ashkarilaydu. (Dawami bar)