Exmet bijan erjilasun: “Türkiye hökümiti Uyghurlar tartiwatqan zulumgha inkas qayturushi shert”

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2018.08.28
yengichagh-uyghur-maqale.jpg Ghazi uniwérsitéti oqutquchisi proféssor exmet bijan erjilasun yazghan “Uyghurlar” mawzuluq obzor “Yéngichagh” gézitide élan qilindi.
yenicaggazetesi.com.tr

Tonulghan türkolog, enqerediki ghazi uniwérsitéti oqutquchisi proféssor exmet bijan erjilasun yazghan “Uyghurlar” mawzuluq obzor “Yéngichagh” gézitide élan qilindi. 26-Awghust küni élan qilin'ghan maqale mundaq bashlan'ghan: “Axmet xaqan ependining 18-awghust küni élan qilin'ghan maqalisini oqup Uyghur paji'esidin xewerdar boldum. Mezkur obzorda b d t irqiy ayrimichiliqning her türlük shekillirini yoqitish komitétining bildürüshiche, xitay qurghan ‛natsistlar lagérlirida‚ bir milyon etrapida Uyghur tutup turiliwétiptu. Obzorchi zeynep gürjanli xanimmu 20- awghust küni ‛sözchi” gézitide élan qilghan obzorida buni otturigha qoyghan idi. Türkiye, xitay bilen hemkarlishidighan bolsa we bu hemkarliqni türk dölitining abruyigha yarishidighan halda élip barmaqchi bolsa, türkiye hökümiti, xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitige inkas qayturushi shert”.

Tonulghan türkolog, proféssor exmet bijan erjilasun “Uyghurlar” mawzuluq obzorida Uyghurlarning parlaq medeniyet yaratqan türkiy millet ikenlikini, tarixta köp qétim dölet qurghanliqini misal bilen bayan qilghan. U, maqaliside maw zédong rehberlikidiki kommunist xitay hakimiyiti sherqiy türkistanni bésiwalghandin kéyin Uyghurlar we qazaqlarning qirghin qilghanliqini, xitayning hazirmu bu siyasitini dawamlashturuwatqanliqini ilgiri sürgen.
U, obzorining axirida türk hökümitining Uyghurlar tartiwatqan zulumni nezerdin saqit qilmasliqi kéreklikini bayan qilip mundaq dep yazghan: “Uyghurlarning türkiyege qéchip kéleligen rehberliridin memtimin bughra bilen eysa yüsüp alptékin ömür boyi sherqiy türkistan dewasini dunyagha tonutushqa tirishti. Bügün türkiyede köp sanda Uyghur we qazaq yashimaqta, ularmu sherqiy türkistan dewasi üchün xizmet qilmaqta. Türkiye, xitay bilen munasiwitini kücheytiwatqan bügünki künde türkiye hökümiti Uyghurlarning tarixi arqa körünüshi bilen Uyghurlar duchar boluwatqan misli körülüp baqmighan zulumni nezerde tutushi kérek. Uniwérsitétlar we bezi idare jem'iyetlerde ötküzülgen ‛sherqiy türkistan‚ heqqidiki yighinlarni, xitay elchilikining bésimi bilen bikar qiliwatqan, dölet téléwiziyeside ‛sherqiy türkistan‚ namini ishlitishke ruxset qilmaywatqan türkiye hökümiti, xitay bilen qandaqmu wijdanliq munasiwet ornitalaydu? toghrisini éytsam buni bilip béqishni xalaymen”.

Proféssor doktor exmet bijan erjilasun ependi: “Burun Uyghur mesilisi toghrisida hökümet inkas qayturmisimu öktichi partiyeler türkiye parlaméntida Uyghur mesilisini otturigha qoyatti. Hazir sizmu obzoringizda bayan qilip ötkendek bir milyon etrapida Uyghur lagérlarda emma öktichi partiyelermu inkas qayturmaywatidu, buninggha qandaq qaraysiz?” dégen so'alimizgha u, mundaq jawab berdi: “Öktichi partiyelerdin jumhuriyet xelq partiyesi parlamént ezasi gürsel tékin bu mesilisini otturigha qoydi. Emma öktichi partiyeler yéterlik derijide otturigha qoymaywatidu. Uyghur mesilisini néme üchün otturigha qoymaydu, belki özliri üchün dégüdek paydiliq emesmu buni bilmeymen”.

Proféssor doktor exmet bijan erjilasun ependi ata-aniliri, uruq-tughqanliri lagérgha solan'ghan türkiyediki Uyghurlarning türkiyede jama'et pikiri peyda qilishi kéreklikini bayan qilip mundaq dédi: “Jama'et pikiri toplashqa tirishish kérek. Mesilen yéqinliri solan'ghan kishiler, ularning resimliri bilen kishilerning közige körsitish kérek dep oylaymen”.

Enqerediki istratégiyelik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependi tonulghan türkolog exmet bijan erjilasun yazghan obzordiki köz qarashlarning bir qisim türk xelqining köz qarishi ikenlikini bayan qildi.

Doktor erkin ekrem ependi türkiye hökümiti 5-iyul ürümchi weqeside xitaygha inkas qayturghandek, inkas qayturmaydighanliqini, emma yoshurun halda bolsimu xitay hökümitige déyishi mumkinlikini bayan qildi.

Exmet bijan erjilasun oqughuchiliq waqtidin tartip Uyghur mesilisige köngül bölüp kelgen kishilerdin biri bolup, u oqutquchiliq hayati boyiche “Qutadghu bilig”, Uyghur xelq chöchekliri toghrisida köp sanda maqale we kitab yézip neshr qildurghan. U, bésim atalaydin kéyin ikkinchi qétim “Diwani lughatit türk” ni türkchige terjime qilghan. U, 1994-yilidin 2000-yilighiche türkiye til tetqiqat idarisining bashliqi bolup wezipe ötigen mezgilde, xitay elchilikining bésimigha qarimastin türkiyediki sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining pa'aliyet élip bérishi üchün meydan hazirlap bergen kishidur.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.