Uyghur musapirlar toghrisidiki “Yurtsiz” namliq höjjetlik filim mukapatqa érishti

Uyghur mesilisining xelq'aralishishi bilen arqa-arqidin Uyghurlar toghrisida höjjetlik filimlarmu ishlinishke bashlidi. Uyghur musapirlarning échinishliq sergüzeshtliri bayan qilin'ghan “Yurtsiz” namliq höjjetlik filim 6-may küni türkiyening afyon wilayitide ötküzülgen 1-nöwetlik höjjetlik filim féstiwalida “Yüjel chaqmaqli alahide mukapatigha” érishken. Kérim abanoz ependi, maral najafli xanim we memet jansiz ependi birlikte ishligen 2014-2015-yilliri malayshiya we tayland arqiliq türkiyege kelgen Uyghurlarning tragédiyesi bayan qilin'ghan höjjetlik filim yéqinda türkiye dölet téléwizyesi t rt ning musabiqisigimu qatnashturulidiken.

Mezkur höjjetlik filim qeyseridiki 2000 etrapida Uyghur turuwatqan a'ile qorusi ichide tartilghan bolup, filim atqa min'gen bir Uyghur yigitning körünüshi bilen bashlinidu. Arqidin Uyghurlar turuwatqan türkiyening qeyseri shehirining zimistan qish küni üstige yéling kiyin'gen Uyghur balilarning qélin qarda mektepke kétiwatqan, mektepke barmighan kichik bir balining anisigha yardem qilip dérize sürtüwatqan körünüshi körsitilidu.

Biz filim heqqide téximu tepsiliy melumat igilesh üchün filimning rézhissori, bisan filim akadémiyeside ishlewatqan maral najafli xanim bilen téléfon söhbiti élip barduq.

“Bu filimni ishlesh fikri sizde qandaq peyda boldi?” dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi:
“Bir küni oqughuchilar yatiqining yénidin ötüp kétiwétip, pelempeyning astigha kichik bir qutuni qoyup yardem yighiwatqanlarni kördüm. Ular aldigha qoyghan bir qeghezge ‛qeyseridiki Uyghur musapir balilar üchün oqush qoralliri i'ane qiling‚ dep yézilghan idi. Bu méning diqqitimni tartti. Qeyseride bunchiwala Uyghur barliqini bilmeyttim. Uningdin kéyin qeyseridiki Uyghurlar toghriliq izdendim. Tor betliridin bek az melumat taptim. Kéyin Uyghurlar turuwatqan qoru-jayni tépip, ‛yurtsiz‚ namliq höjjetlik filimni ishleshke bashlidim”.

“Hörmetlik maral najafli xanim bu höjjetlik filimda némiler bayan qilin'ghan?” dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi: “Bu 24 minutluq bir höjjetlik filim. Men musapir Uyghurlarni her qétim ziyaret qilghinimda oxshimaydighan hékayiler chiqti. Qeyseridiki Uyghurlar turuwatqan qoru-jayda 2000 etrapida Uyghur bar bolup, bular ichide 600 etrapida kichik bala bar idi. Birinchi qétim barghinimizda bir Uyghurni ziyaret qilghanda, uning béshidin ötküzgenlirini anglap, buningdin bek échinishliq ish bolmisa kérek dep oylayttuq. Etisi barghinimizda téximu échinishliq hékaye anglayttuq. Her barghinimizda ularning yurtida, yollarda tartqan japa-musheqqetlirini anglap chidiyalmay qalattim. Filimni sin'alghugha éliwétip köz yéshimni tutalmay yighlap salghan chaghlirim boldi. Qisqisi filimda musapir Uyghurlar béshidin ötküzgen weqelerni anglitish arqiliq, bügün Uyghurlar duchar boluwatqan zulumni körsitishke tirishtu”.

“Hörmetlik maral janafli xanim siz ishligen bu höjjetlik filim 6-may küni ötküzülgen 1-nöwetlik afyon höjjetlik filim féstiwalida mukapatqa érishiptu, kishilerning qiziqishi qandaq? ” dégen so'alimizgha u mundaq jawab berdi: “Höjjetlik filimge qiziqish bekla yuqiri idi. Zal toldi. Körgüchiler bek tesirlendi. Biz ulardin tesiratini sorighinimizda bek tesirlen'genlikini, bulardin bixewer ikenlikini déyishti. Ular türkiyede bundaq musapir Uyghurlarning barliqinimu bilmeytti. Bu filim arqiliq nurghun kishiler Uyghurlardin, Uyghur mesilisidin xewerdar bolghan boldi”.

Bundin kéyin qaysi féstiwallargha qatnashmaqchisiler? dégen so'alimizgha maral janapli xanim mundaq jawab berdi؛ “Filimimiz 6-mayda afyonda mukapatqa érishti. 14-Mayda t r t filim féstiwalida körsitilidu, buni töt köz bilen kütüwatimiz. Kéyin bashqa féstiwallarghimu ewetimiz. Qanche köp féstiwalda körsitilse shunche köp adem köridu. Bu shekilde Uyghurlarning derd-elemlirini téximu köp kishige bildürgen bolimiz. Xudayim buyrusa xelq'ara filim féstiwallighimu qatnishish imkaniyitige érishermiz”.

Biz “Yurtsiz ” namliq höjjetlik filimni körgen hazir qeyseride turuwatqan faruq ependi bilenmu söhbet élip barduq, u, filimning nahayiti yaxshi ishlen'genlikini, Uyghurlarning wetinige bolghan séghinishi, yurtsizliqtin tüpeyli tartiwatqan derd-elemlirining bayan qilin'ghanliqini éytti.

Uyghurlar türkiyege 1954-yili we 1964-yili ikki qétim guruppa halida köchken bolup, 2014-2015-yilliri malayshiya we tayland arqiliq türkiyege kelgen Uyghurlarning köchüshi“ 3-Qétimliq türkiyege köchüsh” dep atilidu. Bu köchüsh heqqide türkiyede kitab we maqalilermu neshr qilindi. 2009-Yili türkiye dölet téléwizyesi t r t Uyghur köchmenlerning turmushini eks ettürgen “Türkiyediki türk dunyasi” namliq téléwiziye filimini, t g r t téléwizyesi bolsa 1954-yilidiki Uyghurlarning lidiri eysa yüsüp aklptékin we memet'imin bughralar bashchiliqidiki köch-köch bayan qilin'ghan höjjetlik filimlarni ishligen idi.