14-Нөвәтлик хәлқара мәдәнийәт фестивалида уйғурлар өз мәдәнийитини намаян қилмақта

Түркийә пайтәхти әнқәрәниң әтимәсқут районида ечилған 14-нөвәтлик хәлқара түрк дуняси мәдәнийәт вә сәнәт фестивали 12-чесла тәнтәнилик ечилиш мурасими билән башланған иди.

Бу фестивалға түркийәдин 40 җәмийәт вә вәқип қатнашқандин сирт йәнә, оттура асия түркий җумһурийәтлири һәм башқа түркий милләтләрниң вәкиллириму қатнишип вә мәхсус бөлүм ечип, өзлириниң мәдәнийәт сәнитини намаян қилмақта. Уйғурларму 14-қетим өзлириниң тарихини, мәдәнийәт, сәнитини, уйғурлар тоғрисида түркийәдә чиқиватқан китаб, журнал-гезитләрни вә кейинки йилларда хитайниң уйғурларға қарита елип бериватқан бесим вә қирғинчилиқ сиясәтлири, инсан һәқлири дәпсәндичиликлири әкс әттүрүлгән сүрәтләрни намаян қилмақта.

8-Айниң 12-күнидики ечилиш мурасимиға фестивални уюштурған әнқәрә әтимәсқут районлуқ һөкүмәтниң рәиси әнвәр дәмирәл әпәнди, һәрқайси сиясий партийиниң вәкиллири, парламент әзалири, мустәқил оттура асия түркий җумһурийәтлириниң әнқәрәдә турушлуқ әлчилири, түркий милләтләрниң җәмийәт вә вәқиплириниң вәкиллири вә хәлқтин болуп он миңлиған киши қатнашти. Ечилиш мурасимида әнқәрә әтимәсқут районлуқ һөкүмәтниң башлиқи әнвәр дәмирәл сөз қилип, бу қетимқи фестивалға шәрқий түркистанлиқларға вакалитән түркийәдә паалийәт елип бериватқан шәрқий түркистан аммиви тәшкилатиниң қатнашқанлиқини баян қилип мундақ деди: “бу фестивалимизға қирғизистан, әзәрбәйҗан, қазақистан, өзбекистан, түркмәнистан, шималий сейпрус түрк җумһурийити қатарлиқ дөләтләрниң һәммиси иштирак қилмақта. Шәрқий түркистанға вакалитән җәмийәт вә вәқипләр иштирак қилмақта. Ирақ түркмәнлиригә, гиретсийәдики түркләргә, қирим татарлириға вакалитән уларниң тәшкилатлири бу фестивалға қатнашмақта. Бу түркий милләтләр 10 күн бойичә тарихини, сәнитини, мәдәнийитини, өрп вә адәтлирини, пүтүн мәдәний байлиқлирини бу йәрдә тонутиду. Бу фестивал дунядики қериндаш милләтләрниң өз‏-ара мәдәнийәтлирини, күлтүрлирини өгиниши үчүн интайин муһим әһмийәткә игә. Булардин башқа һәр күни ахшам түркийәдики даңлиқ нахшичилар консерт көрситиду.”

Кейин биз, 14 йилдин бери изчил һалда уйғур бөлүмини ечиватқан шәрқий түркистан мәдәнийәт вә һәмкарлиқ җәмийити әнқәрә шөбисиниң сабиқ рәиси хәйруллаһ әфәндигил әпәнди билән сөһбәт елип бардуқ. У, фестивал мәйданида “доғу түркистан еви” йәни шәрқий түркистан өйи намида бир көргәзмә ачқанлиқини, буниңға уйғурларниң тарихи, мәдәнийити, мәшһур шәхислирини тонуштурған рәсимләрни, әң муһими бүгүнки ечинишлиқ вәзийәт әкс әттүрүлгән рәсимләрни қойғанлиқини баян қилди.

Хәйруллаһ әфәндигил әпәнди 8-айниң 19-күни шәрқий түркистан кечиси болидиғанлиқини, бу кечидә уйғур сәнәтчи абдуллаһ көсәнниң дутар билән нахша орунлайдиғанлиқини, муҗаһит қәшқәрлиниң шеир декламатсийә қилидиғанлиқини, түркийәниң даңлиқ сәнәтчиси фәрһат гөчәрниң консерт беридиғанлиқини баян қилди.

Хәйруллаһ әфәндигил әпәнди әнқәрәдә өткүзүлүватқан хәлқара фестивалниң 20-чеслағичә давам қилидиғанлиқини, бу җәрянда уйғур бөлүмини 150 миң әтрапида кишиниң екскурсийә қилидиғанлиқини пәрәз қиливатқанлиқини илгири сүрди.

14 Йилдин бери мәхсус уйғур бөлүми ечип бу паалийәткә актип қатнишиватқан хәйруллаһ әфәндигил әпәнди бу хил паалийәтләрниң уйғурларни, шәрқий түркистан дәвасини тонутуш үчүн зор әһмийәткә игә икәнликини илгири сүрди.

1992-Йилидин бери әнқәрәдә туруватқан ялқун яқуп әпәнди, бурун түркләрниң уйғурларни тарихта йоқ болуп кәткән бир милләт дәп билидиғанлиқини, бу хил паалийәтләр нәтиҗисидә һазир көп кишиниң билип кәткәнликини баян қилди.

Адвокат хақан ашиқ әпәнди 14 йилдин бери фестивалға келип уйғур өйини зиярәт қиливатқанлиқини, бу фестивалда нурғун кишиниң уйғурларниң йеңи вәзийәтлиридин хәвәрдар болуватқанлиқини баян қилип мундақ деди: “14 йилдин буян бу фестивалға қатнишиватимән. Һәр йили шәрқий түркистан өйини екскурсийә қиливатимән. Бизниң ата юртимизни бизгә тонуштуруватқан, хитайниң адәм қелипидин чиққан зулумини түркийә хәлқигә тонутқан чоңлиримға рәһмәт ейтимән. Түркләр бу хил паалийәтләрниң сайисида йүзләрчә йил айрим яшиған, хитай ишғали астидики шәрқий түркистанлиқ қериндашлиримизниң дәрдини техиму яхши биливатиду. Биз түркләр шәрқий түркистанниң йеқин кәлгүсидә мустәқил болидиғанлиқиға ишинимиз.”

20-Авғуст күнигичә давамлишидиған бу фестивалда, һәр күни бир қанчә түркий милләт өз мәдәнийәт сәнитини намайәндә қилғандин сирт, һәр күни ахшам бир нәпәр даңлиқ сәнәтчи җүмлидин мурат далқилич, қирач, гөкһан тәпә, ирәм дәриҗи, қутси, ишин қараҗа, фәрһат гөчәр, мустафа сандал қатарлиқлар консерт бериду.