Uyghur hazirqi zaman muqam we muzika tarixida zikri elpetta (2)
2015.04.08

Bir milletning ötmüshi, tarixiy sergüzeshtliri we meniwi kechmishlirini tarixchilar bilen bir waqitta yene yazarlar, sen'etkarlar we shundaqla shu xelqning kolléktip eslimisimu eks ettürüshi mumkin.
Undaqta, Uyghur xelqining 20-esirdiki kechürmishliri we rohiy dunyasi yazma eserlerdin bashqa, sen'etkarlarning milliy sen'et ijadiyitide qandaq yorutuldi?
Merhum muzika péshwasi, muqamshunas we kompozitor zikri elpetta özining bir ömürlük muzika ijadiyiti hemde mol mezmunluq sen'et utuqliri arqiliq Uyghur xelqining 20-esirdiki roh tarixini sizip chiqqan sen'etkarlarning biridur.
Merhum yazghuchi zordun sabir özining “Ana yurt” namliq meshhur romanida milliy inqilab dolqunlirigha chömülgen ilining 1940-yillardiki ijtima'iy hayatida zikri elpetta qatarliq bir qatar sen'etkarlarning oynighan aktip rolini alahide tilgha alidu.
Mahinur qasimimu yéqinda neshr qilghan “Exmet ependimni esleymen” namliq ikki tomluq eslimiside zikri elpetta qatarliq xelq sen'etkarlirining 1940-yillardiki ili rayonining meniwi hayatida tutqan alahide ornini eslep ötidu…
Xelq arisida “Ijadiy muqam” dep teriplinidighan “Ruxsari” muqamini anglighinimizda, “Ghérib-senem” qatarliq klassik opéralarni körginimizde, “Sadir naxshisi”, “Noderkam”, “Échilghan gül-qizil gülüm”, “Aq béliq”, “Tenlirim yapraq”, “Zöhre janim” qatarliq naxshilarning muzikiliridin huzur alghinimizda nami xelqning qelb töridin orun alghan merhum muzika péshwasi, muqamshunas we kompozitor zikri elpettaning séymasi köz aldimizgha kélidu.
1930-Yillarning axiriliridila xelq ichide tonulghan zikri elpetta ili Uyghur uyushmisining terkibidiki sanayi nepisede asasliq sen'etkarlarning birige aylinidu. 1940-Yillarning bashlirida ijat qilghan we kéyinche Uyghur “On ikki muqami” ning toluqlimisigha aylinip ketken “Ruxsari” muqami yash zikri elpetta muzika ijadiyitining shu dewrlerdiki yuqiri pellisini yaritidu.
“Ruxsari” muqami we uning merghulliri shu yillarda ili sehniliride oynalghan “Ghérib-senem”, “Perhat-shirin”, “Tahir-zöhre” qatarliq opéra we tiyatirlarning asasliq muzika küylirini teshkil qilidu.
Ashu yillarda we uningdin kéyinki mezgillerde zikri elpettani ustaz tutup yétiship chiqqan yene bir meshhur muzikant merhum hüsenjan jami hayat chéghida ustazi heqqide yuqiri bahalarni béridu. Merhum zikri elpettaning shagirtliridin abliz shakirmu ustazining wapatidin kéyin ürümchide ishlen'gen téléwiziye mexsus programmisida özining yürek sözlirini jama'etchilikke teqdim qilidu.
Zikri elpettaning perzentlirimu chongqur séghinish we hörmet ilikide dadisi heqqidiki eslimilirini bayan qilidu. Ular dadisining öz hayatini Uyghur xelqining muqam we muzika medeniyitige béghishlighan kespiy sen'etkarla emes, belki bir semimiy we mes'uliyetchan insan shundaqla méhriban ata ikenlikini tekitleydu.
Yashliqini 1930-yillardiki tarixiy özgirishler bilen, 1940-yillardiki milliy inqilab dolqunlirida ijat bilen ötküzgen, qiranliq dewrini 1950-yillardin taki 1970-yillarning axirighiche dawam qilghan siyasiy boran-chapqunlarda upratqan zikri elpetta 1986-yili 1-aprél küni bu dunya bilen widalishidu.
Tepsilatini awaz ulinishtin anglighaysiz.