D u q xitayning yene ikki Uyghurche tor betni taqighanliqigha inkas qayturdi

Xitay www.muzikam.com Torbétini, milletler ittipaqliqigha ziyanliq mezmunda uchur tarqatti, dep taqiwetkendin kéyinki körünüshi.

Xitay we xelq'ara axbarat wasitiliride xewer qilinishiche, yéqinda Uyghurche www.muzikam.com We www.653130.com Namliq ikki tor bet milletler ittipaqliqigha ziyanliq mezmunda uchur tarqatti dep qarilip taqiwétilgen.

Buningdin bashqa yene, ijtima'iy we qatnash qazalirini ürümchi we turpanda “Ish chiqti” dep xewer qilghan ikki xitayche ündidar salonimu ensizchilikni köptürüsh bilen eyiblinip taqiwétilgen. Dunya Uyghur qurultiyi bash katipi nurmemet musabay bügün mezkur ikki tor betning taqilishigha qurultay namidin naraziliq bildürdi, radi'omiz xitayche bölümining ziyaritini qobul qilghan xitay analizchilar xitayning Uyghur rayonidiki tor bashqurush usulida da'irilerning weziyettin ürküp kétish keypiyati barliqini ilgiri sürdi.

2009 ‏-Yilidiki 5 ‏-iyul weqesidin kéyin eyni chaghda güllinish basquchigha qedem qoyghan Uyghur torchiliqi bir nöwet qattiq zerbige uchrighan, yeni weqeni qutratti dep qaralghan “Uyghurbiz”, “Selkin”, “Shebnem”, “Diyarim” qatarliq gholluq torlar bilen birlikte yene köpligen torlar taqalghan we ularning qurghuchi we tehrirliridin ilham toxti, gülmire imin we nur'eli qatarliqlar hélihem türmilerde jaza mudditini ötimekte.

Uchurlardin qarighanda, Uyghur torchiliqi xitayning nazaret we zerbe nishanidin qutulghini yoq. “Tengritagh tori” ning ötken heptidiki xewirige qarighanda, Uyghurche muzikam tori we 653130 nomurluq tor bet taqiwétilgen.

Xewerde bildürülüshiche, taqilish sewebi “Milletler ittipaqliqigha ziyanliq uchur tarqitish”. Emma “Tengritagh tori” ning xewiride mezkur tor taqilish heqqidiki eyiblime tilgha élin'ghan bolsimu, emma pakit tilgha élinmighan, yeni“Milletler ittipaqliqigha ziyan saldi” dep qaralghan konkrét uchur, maqale we yaki naxsha-muzika heqqide melumat bermigen.

Bu heqte bügün radi'omizda pikir bayan qilghan dunya Uyghur qurultiyi bash katipi nurmemet musabay mundaq dédi: “Sherqi türkistanda yüz bériwatqan weqelerni imkanlirimiz da'iriside közitip kéliwatimiz. Biz bu ikki torbetning taqalghanliqidin rayonning weziyitide yene dawalghush peyda bolghanliqini, jiddiychilikning yene kücheygenlikini, héch bolmidi dégende xitayning yene bir guruppa qelem ehlige zerbe bergenlikini texmin qilalaymiz. Xitay axbaratining ikki Uyghur tor bétining taqalghanliqini tilgha élip taqilishqa seweb bolghan uchur yaki pikirni xewer qilmighanliqining özimu, bu texminimizni destekleydu. Biz bu munasiwet bilen xitay da'irilirini Uyghurlargha öz pikir we iradisini tinch yollar bilen ipadilesh pursiti bérishke, bu xil yollarni taqiwétip kishilerni bashqiche yollargha mejburlimasliqqa we rayonning weziyitini keskinleshtüridighan qutratqu ijra'atlirigha xatime bérishke chaqirimiz.”

Nurmemet musabay yene taqiwétilgen torbetning “Muzikam” dégen namigha asaslan'ghan halda mundaq dédi: “‛milletler ittipaqliqigha ziyan saldi‚ dep qaralghan eserning naxsha yaki muzika ikenliki éhtimalgha yéqin. Bir naxsha-muzika tor bétiningmu siyasiy boran-chapqunning zerbisige uchrishi kishini échinduridu we epsuslanduridu shundaqla xitayning sherqi ytürkistanda élip bériwatqan basturush heriketlirining kölimi we salmiqinimu körsitip béreleydu, biz xelq'ara jama'etni Uyghurlar bashtin kechürüwatqan bu ehwallargha izchil diqqet qilishqa yene bir qétim dewet qilimiz.”

Melum bolushiche, Uyghur rayonida Uyghur torbetlirini nishan qilghan bu ujuqturma heriketlerning shamili bezi chaghlarda xitay tor betlirigimu tégip ötken. “Tengritagh tori” ning 1 ‏-ayning 6 ‏-we 20 ‏-künliridiki xewirige qarighanda, xitayche “Qatnash xewerliri” ündidar saloni we “Shinjang uchurliri blogi” “Ensizchilikni köptürüsh” bilen eyiblinip taqiwétilgen.

Xewerlerde déyilishiche, mezkur qatnash ündidar saloni “Ürümchide ish chiqti, 22 ölük, 5 yaridar” dégen mawzuda bir xewer bergen. Xewerning mawzusidin weqede adem ölgenlik menisi chiqsimu, emma xewerning tepsilatida qatnash weqeside 22 qoyning ölgenliki we 5 qoyning zeximlen'genliki bayan qilin'ghan. Salonning diqqet tartish üchün qoyghan bu mawzusi alaqidar da'iriler teripidin “Ensizchilikni köptürüsh” bilen eyiblinip salon taqiwétilgen.

Bu heqte radi'omizning xitayche bölümining ziyaritini qobul qilghan bir xitay közetküchi mundaq deydu: “Mawzuda adem öldi dep éniq déyilmigen, peqet ‛5ölü‚ déyilgen, undaq bolghan iken, bu xewerde saxtiliq yoq, eger diqqet tartish üchün ‛kishilerning texminini qaymuqturghan‚ déyishke toghra kelsimu, bu qanun'gha xilap bir heriket emes. Bundaq xewerler ichkiri ölkilerde dawamliq yüz bérip turidu, bu yerdiki mesile shinjangning weziyiti bashqa, hökümet endishe ichide.”

Yene xitay axbaratining xewer qilishiche, “Shinjang uchurliri blogi” “Turpanda ish chiqti, yene yaman xewerler kéliwatidu” dégen mawzuda bir muqeddime xewer bergen.
Emma xewerning tepsilatida hawarayidiki nacharliq sewebidin turpanda qatnash weqelirining köpiyip ketkenliki, bu sewebtin terep-tereptin adem ölüsh we yarilinish xewerliri kéliwatqanliqi bayan qilin'ghan.

Bumu da'iriler teripidin “Kishilerni qaymuqturup, jem'iyette sarasim peyda qilish” dep qarilip tor taqiwétilgen.

Bu heqte yene bir xitay közetküchi mundaq deydu: “Hökümet da'im bundaq xewerlerni ‛kishilerde xata chüshinish we sarasim peyda qildi‚ dep eyibleydu, emeliyette xata chüshiniwalidighanlar we sarasimige chüshidighanlar da'iriler yeni hökümet terep özi, bolupmu dölet bixeterlik xadimliri.”

Yuqiriqi uchurlardin, Uyghur rayonida “5-Iyul weqesidin” kéyin yolgha qoyuluwatqan tor béketlerge qarita ujuqturma siyasetning téxiche dawam qiliwatqanliqi ashkarilinish bilen birlikte, rayonda chiqiwatqan ishlarning yeni yüz bériwatqan qarshiliq heriketlirining xitay tor abontlirining eng muhim diqqet nuqtisi boluwatqanliqi, bezi xitay torchilarning bu weziyettin paydilinip öz torlirini bazargha séliwatqanliqi ashkarilanmaqta.”